به تازگی اشکان خطیبی، بازیگر، خواننده، نویسنده و کارگردان در گفتگو با یک خبرگزاری فارسی‌زبان خارج از کشور از ابتلای خود به بیماری C-PTSD یا اختلال استرس پس از سانحه پیچیده صحبت کرده است. به همین دلیل ما در اینجا به علایم این بیماری و مقایسه C-PTSD با PTSD می‌پردازیم.
اختلال استرس پس از سانحهیا PTSD بعد از یک رویداد استرس‌زا ایجاد می‌شود و علائمی شبیه به افسردگی و اضطراب است.
اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند در افرادی ایجاد شود که یک رویداد آسیب‌زا را تجربه کرده یا شاهد آن بوده‌ٰاند. رویداد آسیب‌زا می‌تواند جسمی یا روحی باشد، مانند بلای طبیعی، جنگ، تجاوز جنسی یا یک تصادف جدی. اما چرا باید این اختلال را جدی گرفت؟
همه ما اتفاقات بدی را در زندگی تجربه کرده‌ایم اما پس از گذشت زمان توانسته‌‌ایم با آن اتفاقات کنار بیاییم. برخی از این حوادث اما به همین راحتی کنار نمی‌روند. PTSD همین وضعیت پیچیده‌ای است که تأثیر قابل توجهی بر زندگی روزمره فرد دارد و در صورت عدم تشخیص یا درمان نشدن عوارض بدی به‌جای می‌گذارد. پس اصلا نباید آن را دست کم بگیرید.
در این مقاله به دقت علائم و راه های تشخیص آن را بخوانید تا بدانید که آیا شما یا اطرافیانتان از این بیماری رنج می‌برید یا نه؟ در ادامه توضیح می‌دهیم که اختلال استرس بعد از سانحه چگونه است؟ چه علائمی دارد؟ چگونه می‌توان آن را تشخیص داد؟ آیا راه درمانی دارد و در صورت عدم درمان چه مشکلاتی را به وجود می‌آورد؟
اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD چیست؟
PTSD مخفف Post-traumatic stress disorder و به معنای اختلال استرس پس از سانحه است که بسیاری آن را به نام‌های پی‌تی‌اس‌دی یا اختلال اضطراب پس از سانحه هم می‌شناسند. این اختلال روانی همان‌طور که از نام آن پیداست، در افرادی ایجاد می‌شود که یک رویداد آسیب‌زا یا به عبارتی یک تروما را تجربه کرده‌اند. PTSD می‌تواند افراد را در هر سن، جنسیت یا فرهنگی تحت تاثیر قرار دهد. از طرفی پیچیده بودن آن به این معنی است که می‌تواند افراد مختلف را به روش‌های مختلف تحت تاثیر قرار دهد.
این اختلال اغلب در افرادی دیده می‌شود که جنگ را تجربه کرده‌اند یا قربانی تجاوز فیزیکی یا جنسی شده‌اند. با این حال، ممکن است در افرادی که یک رویداد ناگهانی و غیرمنتظره مانند مرگ ناگهانی یکی از عزیزان، یک تصادف جدی یا یک بلای طبیعی را تجربه کرده‌اند هم ایجاد شود.
اختلال استرس پس از سانحه طیف وسیعی از علائم را ایجاد می‌کند که می‌تواند زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار دهد. مهم‌ترین علامت پی‌تی‌اس‌دی ترس از تجربه مجدد آن رویداد آسیب‌زاست. به همین دلیل فرد تلاش می‌کند از موقعیت‌های مرتبط با آن تروما اجتناب کند. به‌طور مثال فردی بعد از تجربه یک تصادف جدی دیگر حاضر به مسافرت با ماشین نیست.
علائم PTSD چیست؟
اختلال استرس پس از سانحه زمانی قابل تشخیص است که فردی در معرض یک رویداد آسیب‌زا قرار گرفته باشد و علائمی از هر یک از دسته علائم زیر را تجربه کند:
۱. افکار مزاحم مربوط به تجربه مجدد که در آن فرد، سانحه مذکور را دائماً به حداقل یکی از اشکال زیر تجربه مجدد (reexperience) می‌کند: فلش‌بک زدن مکرر، مرور یا یادآوری خاطره یا کابوس.
۲. رفتار اجتنابی که شامل اجتناب فعالانه از هر چیزی است که ممکن است باعث یادآوری رویداد آسیب‌زا شود. این می‌تواند شامل اجتناب از افراد، مکان‌ها یا موقعیت‌هایی باشد که با تروما مرتبط هستند و می‌تواند منجر به کناره‌گیری اجتماعی و انزوا شود.
۳. علائم خلقی منفی که به معنای بی‌حسی یا کم‌علاقگی جدی به فعالیت‌هایی است که زمانی برای فرد لذت‌بخش بوده‌اند. افراد مبتلا به PTSD ممکن است احساس گناه، شرم یا ناامیدی را هم تجربه کنند.
۴. علائم برجسته اضطراب یا برانگیختگی بیش از حد که شامل احساس بی‌قراری دائمی است و می‌تواند خود را به صورت مشکل در خوابیدن، یا تجربه عصبانیت یا تحریک‌پذیری، گوش به زنگی مفرط یا از جا پریدن نشان دهد.
برای تشخیص PTSD، یک فرد باید علائم هر یک از این دسته‌های بالا را حداقل یک ماه تجربه کند. علاوه بر این، علائم باید به حدی شدید باشد که در زندگی روزمره او اختلال ایجاد کند.
علائم PTSD در کودکان و نوجوانان چیست؟
علائم PTSD در کودکان و نوجوانان می‌تواند با بزرگسالان متفاوت باشد. در اینجا برخی از علائم رایج که در کودکان بیشتر وجود دارد لیست شده است:
شب ادراری
کابوس یا وحشت شبانه
دلبستگی بیش از حد به خانواده یا دوستان، به صورتی که از نزدیکان خود جدا نمی‌شوند
پرخاشگری یا سایر تغییرات رفتاری
لکنت زبان یا لالی انتخابی
اجتناب از فعالیت یا مکان‌هایی که کودک را به یاد رویداد آسیب‌زا می‌اندازد
شکایات جسمی مانند سردرد، معده‌درد یا سایر دردها
مشکل در انجام تکالیف مدرسه یا سایر فعالیت‌های تحصیلی
اگر مشکوک هستید که کودک یا نوجوانی علائم PTSD را تجربه می‌کند، ضروری است که به دنبال کمک روانشناس کودک و نوجوان باشید. مداخله زودهنگام می‌تواند به جلوگیری از عواقب طولانی‌مدت و بهبود سریع‌تر کودک کمک کند.
اگر علائم اختلال استرس پس از سانحه را دارم به چه پزشکی مراجعه کنم؟
برای تشخیص اختلال استرس پس از سانحه لازم است به روانشناس مراجعه کنید. برای روان درمانی، روانشناس و برای دارودرمانی نیاز به مراجعه به روانپزشک است.
علت اختلال اضطراب پس از سانحه چیست؟
می‌دانیم که هر کسی می‌تواند پس از تجربه یا مشاهده یک رویداد آسیب‌زا دچار PTSD شود. با این حال، برخی از رویدادها بیشتر از بقیه مستعد بروز اختلال اضطراب پس از سانحه هستند. برخی از رویدادهای رایج که می‌توانند باعث PTSD شوند، عبارتند از:
جنگ
تجاوز جنسی
بلایای طبیعی مانند طوفان، زلزله یا سیل
حملات تروریستی
حوادث جدی مانند تصادفات اتومبیل یا سقوط هواپیما
مرگ ناگهانی و غیرمنتظره یکی از عزیزان
آسیب‌های دوران کودکی، مانند سوءاستفاده یا بی‌توجهی
چگونه می‌توانم بفهمم اختلال استرس پس از سانحه دارم؟
اگر شما هم یک رویداد ناگوار را پشت سر گذاشته‌اید بهتر است به این سوالات پاسخ دهید:
آیا مدام و ناخودآگاه به آن رویداد آسیب‌زا فکر می‌کنید؟
آیا رویداد به صورت فلش‌بک برای شما زنده می‌شود؟
آیا در مورد ترومای مورد نظر کابوس می‌بینید؟
آیا از چیزهایی که تداعی‌کننده آن رویداد است اجتناب می‌کنید؟
آیا گاهی اوقات دچار کرختی یا بی‌حسی می‌شوید؟
آیا بدون دلیل دچار بی‌قراری یا اضطراب می‌شوید؟
آیا بیشتر از قبل الکل یا مواد مخدر مصرف می‌کنید؟
آیا مدام گوش به زنگ هستید یا منتظرید که اتفاق بدی بیفتد؟
اگر ۴ هفته از واقعه ناگوار گذشته و جواب شما به اغلب سوالات بالا مثبت است، بهتر است با روانشناس مشورت کنید. زیرا تشخیص سریع پی‌تی‌اس‌دی می‌تواند بسیار مفید باشد و از عوارض بعدی آن جلوگیری کند.
تست PTSD یا تست اختلال پس از سانحه
یکی از رایج‌ترین تست‌های روان‌شناختی برای PTSD، چک لیست اختلال استرس پس از سانحه PCL-۵ است. PCL-۵ یک پرسشنامه خودگزارشی و ۲۰ سوالی است که شدت و فراوانی علائم PTSD را اندازه‌گیری می‌کند.
تست دیگر برای تشخیص اختلال استرس پس از سانحه، مقیاس PTSD توسط پزشکان (CAPS-۵) است. این یک مصاحبه ساختاریافته است که توسط یک متخصص سلامت روان برای ارزیابی شدت و فراوانی علائم PTSD انجام می‌شود.
درمان اختلال استرس پس از سانحه چیست؟
درمان PTSD معمولاً شامل ترکیبی از داروها و روان‌درمانی است. در اینجا چند روش رایج برای درمان PTSD آورده شده است:
۱. داروها: داروهای ضدافسردگی و داروهای ضداضطراب می‌توانند به کاهش علائمی مانند اضطراب، افسردگی و اختلالات خواب کمک کنند.
۲. درمان شناختی رفتاری (CBT): CBT نوعی درمان است که بر تغییر الگوهای فکری و رفتارهای منفی تمرکز دارد. این درمان کمک می‌کند تا افراد مکانیسم‌های دفاعی مناسب برای مقابله با محرک‌ها و علائم ایجاد کنند.
۳. حساسیت‌زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم (EMDR): EMDR نوعی درمان است که از حرکات چشم برای کمک به پردازش و مقابله با خاطرات آسیب‌زا به افراد کمک می‌کند.
۴. مواجهه‌درمانی: مواجهه‌درمانی به افراد کمک می‌کند با محرک‌هایی که باعث اضطراب می‌شوند، روبه‌رو شده و مقابله کنند و به تدریج خود را نسبت به آنها حساسیت‌زدایی کنند.
۵. گروه‌درمانی: در گروه‌درمانی شما با افرادی که همان ترومای مشابه با شما را گذرانده‌اند، در یک گروه تحت نظر روانشناس گروه‌درمانگر شروع به درمان می‌کنید. گروه‌درمانی به افراد مبتلا به پی‌تی‌اس‌دی کمک می‌کند تا درک کنند تنها خودشان این فاجعه را تجربه نکرده‌اند.
داروهای پی‌تی‌اس‌دی چیست؟
در اینجا برخی از داروهای رایج که پزشکان تجویز می‌کنند آمده است:
داروهای ضد افسردگی: داروهای ضد افسردگی مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) و مهارکننده‌های بازجذب سروتونین- نوراپی نفرین (SNRIs)، می‌توانند به کاهش علائم افسردگی و اضطراب کمک کنند.
داروهای ضد اضطراب: بنزودیازپین‌ها، مانند لورازپام و کلونازپام، می‌توانند به کاهش علائم اضطراب و بی‌خوابی کمک کنند.
پرازوسین: پرازوسین یک داروی فشارخون است که می‌تواند به کاهش کابوس‌ها و بهبود خواب این افراد کمک کند.
تثبیت کننده‌های خلق و خو: مانند لاموتریژین، می‌تواند به کاهش تحریک‌پذیری کمک کند.
آنتی سایکوتیک‌های نسل دوم: مانند ریسپریدون و اولانزاپین به کاهش علائم اضطراب، پارانویا و هوشیاری بیش‌از‌حد کمک می‌کنند.
دقت داشته باشید که هیچ کدام از داروهای آرام‌بخش و ضداضطراب را نمی‌توانید و نباید بدون تجویز پزشک مصرف کنید. از این رو اگر فکر می‌کنید دچار اختلال اضطراب بعد از واقعه هستید و این مسئله در زندگی شما خللی ایجاد کرده‌است، به روانشناس و سپس روانپزشک مراجعه کنید تا در صورت نیاز برای شما دارو تجویز کنند.
عوارض اختلال پی‌تی‌اس‌دی چیست؟
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر زندگی روزمره و رفاه فرد داشته باشد و منجر به طیف وسیعی از عوارض شود، از جمله:
افسردگی: افراد مبتلا به PTSD ممکن است علائم افسردگی مانند احساس غم، ناامیدی یا بی‌ارزشی را تجربه کنند.
اضطراب: PTSD می‌تواند باعث اختلالات اضطرابی هم‌‌چون حملات پنیک، اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال اضطراب منتشر شود.
سوء مصرف مواد: برخی از افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه ممکن است به الکل یا مواد مخدر به عنوان راهی برای مقابله با علائم خود روی آورند.
مشکلات رابطه: PTSD می‌تواند ایجاد و حفظ روابط با دیگران را برای افراد دشوار کند.
مشکلات شغلی: افراد مبتلا به PTSD ممکن است در وظایف مربوط به کار، از جمله حضور و غیاب و بهره‌وری، مشکل داشته باشند.
مشکلات سلامت جسمانی: PTSD می‌ٰتواند خطر مشکلات جسمی مانند بیماری قلبی، دیابت و درد مزمن را افزایش دهد.
افکار و رفتارهای خودکشی: برخی از افراد مبتلا به اختلال اضطراب پس از سانحه ممکن است افکار یا رفتارهای خودکشی را تجربه کنند.
فلاش‌بک و کابوس: اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند باعث فلاش‌بک و کابوس شود که می‌تواند ناراحت‌کننده باشد و در زندگی روزمره اختلال ایجاد کند.
برای کاهش خطر ابتلا به این عوارض مهم است که در اسرع وقت برای PTSD به دنبال درمان باشید. تیم روانشناس و روانپزشک خوب می‌توانند با ایجاد یک برنامه‌ی درمانی که ممکن است شامل روان‌درمانی، دارو درمانی و سایر انواع حمایت باشد، در بهبود و مدیریت درمان شما بسیار کمک‌کننده باشند.
پیشگیری از اختلال استرس پس از سانحه ممکن است؟
طبیعی است که پیشگیری از همه رویدادهای آسیب‌زا امکان‌پذیر نباشد؛ اما اقداماتی وجود دارد که می‌توانید برای کاهش خطر ابتلا به PTSD انجام دهید:
به دنبال حمایت اطرافیان باشید: ایجاد یک شبکه حمایتی قوی از خانواده و دوستان می‌تواند به افراد کمک کند تا با حوادث آسیب‌زا کنار بیایند.
به دنبال کمک حرفه‌ای باشید: پس از تروما سریعا به یک روانشناس یا روانپزشک خوب مراجعه کنید. آنها در پردازش رویداد و ایجاد مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم به شما کمک می‌کنند.
مراقبت از خود را تمرین کنید: مراقبت از نیازهای جسمی و عاطفی، مانند خواب کافی و شرکت در فعالیت‌های کاهش‌دهنده استرس مانند ورزش، می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به PTSD کمک کند.
روش‌های کنترل استرس را بدانید: آگاهی از روش‌های کنترل استرس و اضطراب می‌تواند به شما کمک کند.
اختلال استرس پس از سانحه پیچیده چیست؟
برخی افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه پیچیده یا C-PTSD دچار می‌شوند. این به دلیل تجربه حادثه یا یک سری از حوادث هستند که بسیار تهدیدکننده و وحشت‌آورند. این اتفاقات می‌توانند در دوران کودکی یا بزرگسالی رخ دهند.
اغلب مواقع، فرار یا اجتناب از این رویدادها آسان نیست و درعوض دشوار یا غیرممکن است. به عنوان مثال:
شکنجه
برده‌داری
کارزارهای نسل‌کشی
زندگی در منطقه جنگی
خشونت خانوادگی طولانی مدت
تکرار سوء استفاده فیزیکی و جنسی در کودکی
علاوه بر علائم اختلال استرس پس از سانحه، افرادی که مبتلا به نوع پیچیده آن هستند، ممکن است از موارد ذیل نیز رنج ببرند:
داشتن باورهای بسیار منفی در مورد خود مثل «تحقیر شده، شکست‌خورده یا بی‌مصرف»
مشکل در ابراز احساسات و همچنین واکنش‌های عاطفی
مشکل در حفظ ارتباطات و احساس صمیمیت با سایر افراد
چگونه می‌توانم از C-PTSD رهایی یابم؟
نداشتن اعتماد به سایرین و در کل نسبت به جهان، در افراد مبتلا به این نوع اختلال شایع است. درمان در این افراد اغلب طولانی‌تر است تا آنها را قادر سازد رابطه‌ای امن با درمانگر خود برقرار کنند. کار با فرد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه پیچیده اغلب سه مرحله دارد:
پایدارسازی
در مرحله پایدار سازی، یاد می‌گیرید که به درمانگر خود اعتماد کنید، و احساس پریشانی و گسست را درک و کنترل نمایید.
به عنوان قسمتی از پایدار سازی، شاید تکنیک‌های «اتصال به زمین» را یاد بگیرید. این تکنیک‌ها می‌توانند به شما کمک کنند تا روی احساسات طبیعی فیزیکی تمرکز کنید، و به شما یادآوری می‌کنند که در حال زندگی کنید نه گذشته.
پایدار سازی می‌تواند به شما کمک کند که از احساس ترس و اضطراب ناشی از خاطرات و عواطفی که عامل تولید آنها هستند «جدا» شوید. این کار کمک می‌کند که این خاطرات کمتر ترسناک باشند.
هدف پایدار سازی این است که نهایتاً قادر باشید بدون تجربه اضطراب یا فلش‌بک‌ها زندگی کنید.
درمان‌های مبتنی بر تروما
درمانی که متمرکز بر تروماست، از جمله حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم یا درمان شناختی رفتاری متمرکز بر تروما، می‌تواند به شما کمک کند تا تجربه تروما را پردازش نمایید. سایر روان‌درمانی‌ها، از جمله روان پویشی، نیز می‌توانند مفید باشند.
توجه کنید که لازم است در مورد درمان اختلال استرس پس از سانحه پیچیده احتیاط کرد، چون درصورت استفاده نامناسب از این درمان‌ها ، ممکن است وضعیت بدتر شود.
ادغام یا ارتباط مجدد
حالا که دیگر در موقعیت خطرناک نیستید، بازگشت به روش معمول زندگی، می‌تواند به شما کمک کند که به دنیای واقعی عادت کنید. این به شما کمک می‌کند که خود را به عنوان فردی دارای حق و انتخاب ببینید.
ادغام مجدد به شما کمک می‌کند تا:
با خود و دیگران به طور دلسوزانه ارتباط برقرار کنید
مجدداً به خود و دیگران اعتماد کنید
دوباره در دوستی‌ها، روابط صمیمی و فعالیت‌هایی که باعث ارتقای سلامت و تندرستی شما می‌شوند شرکت کنید
تفاوت PTSD و اضطراب چیست؟
احساس اضطراب یک علامت رایج در PTSD است، اما بین اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه تفاوت‌های کلیدی وجود دارد. PTSD پس از یک رویداد آسیب‌زا ایجاد می‌شود و با طیف وسیعی از علائم، از جمله افکار مزاحم، رفتار اجتنابی، خلق منفی و برانگیختگی بیش از حد مشخص می‌شود.
اضطراب اما یک پاسخ طبیعی به استرس است و می‌تواند بخشی عادی از زندگی روزمره باشد. با این حال، اختلالات اضطرابی گروهی از بیماری‌های سلامت روان هستند که با نگرانی، ترس یا اضطراب بیش از حد و مداوم مشخص می‌شوند که شامل اختلال اضطراب منتشر یا فراگیر، اختلال هراس یا پانیک و اختلال اضطراب اجتماعی است.
PTSD و اضطراب می‌توانند علائم مشترکی داشته باشند، اما دو اختلال متمایز هستند. اختلالات اضطرابی شامل نگرانی یا ترس بیش از حد است که اغلب تعمیم می‌یابد، در حالی که PTSD به طور خاص با یک رویداد آسیب‌زا مرتبط است. هر دو اختلال می‌توانند شامل علائم اجتناب و برانگیختگی بیش از حد باشند، اما علائم تجربه مجدد که مشخصه PTSD هستند در اختلالات اضطرابی وجود ندارند.
PTSD همچنین از اختلال استرس حاد (ASD) هم متمایز است که وضعیتی است که می‌تواند بلافاصله پس از یک رویداد آسیب‌زا رخ دهد. ASD علائمی مشابه علائم PTSD دارد، اما برای مدت‌زمان کوتاه‌تری (بین سه روز تا یک ماه) طول می‌کشد. اگر علائم بیش از یک ماه باقی بماند، ممکن است تشخیص PTSD داده شود.
برای درمان اختلال استرس پس از سانحه باید به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
در حالی که ممکن است پیشگیری از همه رویدادهای آسیب‌زا امکان‌پذیر نباشد، اقداماتی وجود دارد که افراد می‌توانند برای کاهش خطر ابتلا به PTSD انجام دهند و درمان‌های موثری هم برای کسانی که به این بیماری مبتلا می‌شوند وجود دارد. اگر خودتان یا عزیزانتان علائم پی‌تی‌اس‌دی را تجربه می‌کنید، مهم است که به دنبال کمک حرفه‌ای باشید.
اگر میزان استرس به حدی زیاد است که زندگی از حالت طبیعی خود خارج شده باشد حتما باید به متخصص روانشناس یا روانپزشک مراجعه کنید.
بدون نظر