اقلیم کردستان یک منطقه خودمختار در شمال کشور عراق است که از شرق با ایران، از شمال با ترکیه و از غرب با سوریه مرز دارد و مرکز آن شهر اربیل است. پس از فروپاشی رژیم بعث در عراق، کردها در شمال این کشور کنترل امور خود را به دست گرفتند و در قانون اساسی جدید عراق (مصوب ۲۰۰۵) به‌عنوان بخشی فدرالی به رسمیت شناخته شدند.
پیشینه تاریخی
پس از قیام کردها در سال ۱۹۹۱ و قطعنامه ۶۸۸ شورای امنیت، دولت مرکزی عراق نیروها و کارمندان حکومتی خود را از کردستان خارج کرد و منطقه عملاً به شکل خودگردان اداره شد.
نقشه اقلیم کردستان
اولین انتخابات پارلمان کردستان در سال ۱۹۹۲ برگزار شد که طی آن حزب دموکرات و اتحادیه میهنی هر کدام ۵۰ کرسی کسب کردند. این دو حزب در ابتدا حکومت مشترکی تشکیل دادند اما اختلافات به سرعت بالا گرفت و در سال ۱۹۹۴ درگیری داخلی رخ داد. در نهایت، در سال ۱۹۹۶، اقلیم کردستان به دو بخش جداگانه تقسیم شد و هر حزب اداره بخشی از آن را بر عهده گرفت؛ حزب دموکرات کردستان (KDP) کنترل اربیل و دهوک را در دست گرفت و اتحادیه میهنی کردستان (PUK) اداره سلیمانیه را بر عهده داشت.
با پایان جدایی نسبی احزاب و تنظیم قانون اساسی جدید عراق در ۲۰۰۵، حکومت اقلیم کردستان به‌صورت رسمی در ساختار فدرال عراق تثبیت شد.
نهادهای اصلی حکومت شامل سه بخش اصلی هستند: ریاست اقلیم، پارلمان (مجلس کردستان) و دولت منطقه‌ای به ریاست نخست‌وزیر. این نهادها هرکدام وظایف مشخصی در اداره امور سیاسی، قانونگذاری و اجرایی منطقه بر عهده دارند.
نچیروان بارزانی رئیس فعلی اقلیم کردستان
ریاست اقلیم کردستان
بالاترین مقام رسمی اقلیم است که به‌مدت چهار سال توسط پارلمان کردستان انتخاب می‌شود. وظیفه اصلی رئیس اقلیم نمایندگی آن در مناسبات خارجی و انجام امور تشریفاتی است. ریاست شورای ریاست کردستان، شامل رئیس اقلیم و معاونان او، نیز با وی است. رئیس فعلی اقلیم کردستان نچیروان ادریس بارزانی است که از ۱۰ ژوئن ۲۰۱۹ این سمت را در اختیار دارد.
مجلس کردستان (پارلمان اقلیم)
این نهاد مقننه شامل ۱۱۱ نماینده است که برای دوره‌های پنج‌ساله انتخاب می‌شوند. مجلس کردستان بالاترین مرجع قانونگذاری محلی است و وظایفی نظیر تصویب قوانین منطقه‌ای، تعیین رئیس اقلیم و نظارت بر عملکرد دولت محلی را بر عهده دارد. در دوره فعلی (پنجمین دوره)، مجلس کردستان با ۱۱۱ عضو در حال فعالیت است و ریاست آن از سال ۲۰۲۵ بر عهده آزاد محمد امین از اتحادیه میهنی (PUK) است.
مسرور بارزانی نخست‌وزیر اقلیم کردستان
نخست‌وزیر و دولت اقلیم
نخست‌وزیر به‌عنوان رئیس دولت محلی قدرتمندترین مقام اجرایی منطقه است. وی توسط پارلمان اقلیم انتخاب شده و کابینه وزرای خود را تشکیل می‌دهد. مسرور بارزانی از حزب دموکرات کردستان (KDP) در حال حاضر چهارمین نخست‌وزیر اقلیم است که از ژوئیه ۲۰۱۹ این سمت را در اختیار دارد. دولت اقلیم (شورای وزیران) امور اجرایی منطقه را اداره می‌کند و شامل نخست‌وزیر، چند معاون او و وزیران مختلف در حوزه‌های گوناگون است.
دستگاه‌های اجرایی محلی
علاوه بر شورای وزیران، دستگاه‌های اجرایی دیگری مانند وزارتخانه‌های مختلف (نفت، آموزش، بهداشت و …) و ارگان‌های استانی و محلی وجود دارند که امور روزمره و خدمات عمومی را در استان‌های اقلیم انجام می‌دهند. دولت اقلیم به‌طور مستقل در بسیاری از مسائل داخلی تصمیم‌گیری می‌کند و روابط اقتصادی و فرهنگی نسبتاً گسترده‌ای با کشورهای همسایه دارد؛ اما بودجه و سیاست‌های کلان آن همچنان با دولت مرکزی عراق هماهنگ می‌شود.
دو حزب برجسته در ساختار قدرت اقلیم کردستان، حزب دموکرات کردستان عراق (KDP) و اتحادیه میهنی کردستان (PUK) هستند.
حزب دموکرات (بارزانی‌ها) رهبری اقلیم را در دست دارد و در مرکز شهر اربیل پایه‌گذاری شده است؛ ریاست اقلیم و نخست‌وزیری فعلی هر دو توسط اعضای این حزب (خانواده بارزانی) اشغال شده است.
حزب اتحادیه میهنی کردستان (طالبانی‌ها) بیشتر در استان سلیمانیه فعال است و در دولت و مجلس نمایندگانی داشته است.
احزاب دیگری مانند جنبش تغییر (گوران) و اتحادیه اسلامی کردستان نیز در انتخابات سهم اندکی کسب می‌کنند، ولی نقش محوری در قدرت منطقه همچنان در اختیار KDP و PUK است.
نیروهای پیشمرگه، ستون فقرات دفاعی اقلیم کردستان عراق را تشکیل می‌دهند. این نیروها که سابقه‌ای طولانی در مبارزه با حکومت بعث و دفاع از مناطق کردنشین دارند، اکنون به‌عنوان نیروی نظامی رسمی اقلیم فعالیت می‌کنند.
با اینکه در ظاهر زیر نظر دولت اقلیم هستند، اما در عمل بخش‌هایی از آن‌ها به‌طور جداگانه توسط دو حزب اصلی (KDP و PUK) مدیریت می‌شوند. نیروهای وابسته به حزب دموکرات عمدتاً در استان‌های اربیل و دهوک مستقر هستند و نیروهای وابسته به اتحادیه میهنی در سلیمانیه و مناطق اطراف فعالیت دارند.
با وجود تلاش‌هایی برای یکپارچه‌سازی کامل، هنوز هماهنگی کامل میان شاخه‌های مختلف این نیروها به‌طور کامل تحقق نیافته است.
وضعیت کنونی
در سال ۲۰۲۵ ریاست اقلیم کردستان در دست نچیروان بارزانی (حزب دموکرات کردستان) است و مسرور بارزانی از همان حزب، نخست‌وزیری را برعهده دارد. پس از انتخابات مهر ۱۴۰۳، مجلس کردستان آرایش جدیدی پیدا کرده و بیشترین کرسی‌ها در اختیار ائتلاف‌های کُردستانی تحت رهبری KDP و PUK قرار دارد.
به‌طور کلی، حکومت محلی اقلیم کردستان در چارچوب قانون اساسی عراق فعالیت می‌کند؛ به‌گونه‌ای که مهم‌ترین تصمیم‌گیری‌ها از طریق قوانین پارلمانی و اجرای آن‌ها توسط دولت منطقه‌ای صورت می‌گیرد. احزاب حاکم تلاش می‌کنند ضمن رعایت قانون اساسی عراق با دولت مرکزی بغداد هماهنگ باشند و توان خود را برای پیشبرد پروژه‌های توسعه‌ای منطقه به کار گیرند.
بدون نظر