چه کشورهایی جنگنده‌های ناونشین در اختیار دارند؟ وضعیت متفاوت چین و روسیه

کدام کشور برترین جنگنده‌های ناونشین را دارد؟ پاسخ ساده است: ایالات متحده. ایالات متحده بخش عمده‌ای از جنگنده‌های ناونشین فعال امروز را در اختیار دارد و نیروی هوایی-دریایی این کشور در این زمینه (نیروی دریایی و تفنگداران دریایی) بی‌رقیب به نظر می‌رسد. با این حال، چینی‌ها به سرعت در حال توسعه‌ی یک جنگنده نسل پنجمی پیشرفته‌ی ناونشین هستند، در حالی که فرانسه تنها کشور دیگری است که جنگنده‌های ناونشین تولید داخل خود را به کار می‌گیرد.

کدام کشورهای جهان ناو هواپیمابر دارند؟ + اینفوگرافیک

از نظر فنی، روسیه جنگنده‌های با قابلیت ناونشین بودن (Mikoyan MiG-29K و Sukhoi Su-33) دارد. با این حال، روسیه از این بحث کنار گذاشته می‌شود، چرا که Izvestia گزارش داده است که این کشور ناو آدمیرال کوزنتسوف، تنها ناو هواپیمابر خود را اسقاط خواهد کرد. این بدان معناست که روسیه دیگر یک کشور دارای ناو هواپیمابر نیست و هیچ برنامه‌ی شناخته‌شده‌ای برای به دست آوردن ناوهای هواپیمابر جدید ندارد. در ادامه آنچه باید درباره جنگنده‌های ناونشین جهان بدانید آمده است.

جنگنده‌های ناونشین جهان

فهرست جنگنده‌های فعال ناونشین نسبتاً کوتاه است. جنگنده‌های ایالات متحده شامل F-35C & F-35B ساخت لاکهید مارتین، F/A-18 Hornet/Super Hornet، EA-18G Growler, و AV-8B Harrier II ساخت مک دانل داگلاس هستند. جت جهنده Harrier دیگر قدیمی شده و در حال بازنشستگی است و انتظار می‌رود تفنگداران دریایی ایالات متحده آخرین فروندهای آن را در سال ۲۰۲۶ از خدمت خارج کنند. نیروی دریایی ایتالیا نیز این جنگنده‌های قدیمی را بازنشسته می‌کند و این باعث می‌شود نیروی دریایی اسپانیا آخرین بهره‌بردار این جنگنده ناونشین باقی بماند.

نیروی دریایی چین از Shenyang J-15 (بر اساس جنگنده Sukhoi Su-33) و Shenyang J-11 (بر اساس جنگنده Sukhoi Su-27) بر روی ناوهای خود استفاده می‌کند. همان‌طور که در ادامه بحث خواهد شد، چینی‌ها در حال فاصله گرفتن از این طراحی‌های قدیمی شوروی و روسی بوده و تلاش می‌کنند نسل جدید جنگنده‌های ناونشین خود را توسعه دهند.

تنها جنگنده ناونشین غربی دیگر که در حال حاضر از روی ناوهای هواپیمابر عملیاتی پرواز می‌کند، Rafale-M ساخت فرانسه است. همچنین این جنگنده‌ها توسط هند خریداری شده‌اند تا به عنوان نسل جدید جنگنده‌های ناونشین این کشور، جایگزین یا مکمل ناوگان سالخورده‌ی MiG-29Kهای ساخت میکویان شوند. این به آن معناست که جنگنده‌های ساخت روسیه/شوروی در سال‌های آینده از ناوهای جهان ناپدید خواهند شد. کشورهای دیگر دارای ناو هواپیمابر (بریتانیا، ایتالیا و به زودی ژاپن) جنگنده‌های آمریکایی را روی ناوهای خود به کار می‌گیرند.

نیروی دریایی ایالات متحده

جنگنده‌ی F-35C Lightning II ساخت لاکهید مارتین را می‌توان قدرتمندترین جنگنده‌ی ناونشین جهان دانست. این مدل نسخه‌ی ناونشین خانواده‌ی F-35 بوده (F-35A نسخه‌ی زمینی محسوب می‌شود) و ایالات متحده تاکنون تنها بهره‌بردار F-35C است، در حالی که نیروی دریایی این کشور برنامه‌ای برای خرید ۲۷۳ فروند از آن را دارد. این جنگنده‌ها برد بیشتری داشته و می‌توانند محموله‌ی سنگین‌تری نسبت به همتایان کوچک‌تر خود، یعنی F-35B (مدل پرواز کوتاه و فرود عمودی) حمل کنند. ناوگان نیروی دریایی ایالات متحده از F-35B استفاده نمی‌کند.

با این حال، در حالی که F-35C اکنون نوک پیکان بال هوایی تاکتیکی نیروی دریایی ایالات متحده است است، F/A-18 Super Hornet همچنان ستون فقرات این نیرو به شمار می‌آید. در حالی که نیروی دریایی این کشور کمتر از ۱۰۰ فروند F-35C در خدمت دارد، بین ۵۵۰ تا ۶۰۰ فروند سوپرهورنت فعال را در خدمت می‌بیند. نیروی دریایی آخرین سفارش خود برای سوپرهورنت‌ها را ثبت کرده است و انتظار می‌رود این هواپیماها تا سال ۲۰۲۷ تحویل شوند؛ پس از آن، شرکت بوئینگ خط تولید این جنگنده ناونشین را تعطیل خواهد کرد.

کشورها و جنگنده‌های ناونشین فعال

یکی دیگر از جنگنده‌های بسیار مهم، EA-18G Growler است که بر پایه‌ی سوپرهورنت ساخته شده. این جنگنده‌ها توانایی منحصربه‌فردی به نیروی دریایی ایالات متحده می‌دهند و به‌عنوان یک پشتیبان قدرتمند، امکان سرکوب و نابودی پدافندهای هوایی دشمن را برای دیگر جنگنده‌ها فراهم می‌سازند.

در ادامه، نیروی دریایی ایالات متحده در حال مبارزه در واشنگتن برای تأمین بودجه‌ی جنگنده‌ی نسل بعدی F/A-XX است؛ جنگنده‌ای که می‌خواهد جایگزین سوپرهورنت شده و در کنار F-35C به خدمت گرفته شود.

تفنگداران دریایی ایالات متحده و سایر کاربران F-35B

تفنگداران دریایی ایالات متحده در حال حاضر چهار نوع جنگنده‌ی ناونشین را بر روی کشتی‌های تهاجمی آبی-خاکی خود به کار می‌گیرند:
McDonnell Douglas AV-8B Harrier II، F/A-18 Hornet، F-35B و F-35C.

همان‌طور که اشاره شد، هریرها به پایان عمر عملیاتی خود نزدیک شده‌اند و به‌زودی بازنشسته می‌شوند. همچنین ناوگان سالخورده‌ی هورنت (نه سوپرهورنت) نیز در حال جایگزینی با جنگنده‌های بسیار توانمندتر F-35B و F-35C است. F-35B تنها جنگنده‌ی STOVL (برخاست و فرود کوتاه/عمودی) در حال تولید در جهان است و به‌زودی با بازنشستگی هریر، تنها جنگنده‌ی STOVL عملیاتی نیز خواهد بود.

تفنگداران دریایی در ابتدا قصد داشتند ۴۲۰ فروند جنگنده‌ی F-35 خریداری کنند که شامل ۳۵۳ فروند F-35B و ۶۷ فروند F-35C می‌شد. اما طبق گزارش Jane’s، این برنامه تغییر کرده و اکنون قرار است ۲۸۰ فروند F-35B و ۱۴۰ فروند F-35C خریداری شود، در حالی که مجموع سفارش همان ۴۲۰ فروند باقی مانده است.

مدل F-35B برای عملیات از روی کشتی‌های تهاجمی آبی-خاکی کوچک‌تر تفنگداران دریایی و همچنین ناوهای هواپیمابر کوچک متحدان آمریکا طراحی شده است.

سایر نیروی‌های دریایی خریدار F-35B شامل نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا، نیروی دریایی ایتالیا و نیروی دریایی ژاپن هستند. به واسطه‌ی در اختیار داشتن F-35B، می‌توان گفت که بریتانیا و ایتالیا قدرتمندترین جنگنده‌های ناونشین را غیر از ایالات متحده در اختیار دارند.

ژاپنی‌ها هنوز به این سطح نرسیده‌اند، چرا که هنوز رسماً هیچ F-35Bی تحویل نگرفته‌اند.

نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا تلاش داشت که ناوهای بزرگ کلاس Queen Elizabeth را برای سازگاری عملیاتی با جنگنده‌ی دوربردتر F-35C بهینه‌سازی کند، اما این برنامه‌ها به دلیل هزینه‌های سنگین رد شد.

Rafale-M فرانسوی

پس از جنگنده‌های ناونشین ایالات متحده، Rafale-M فرانسوی شاید توانمندترین جنگنده‌ی ناونشین عملیاتی در جهان باشد. در حالی که هنوز مشخص نیست جنگنده‌های ناونشین چین چه تغییرات و ارتقاهایی دریافت کرده‌اند، رافال-ام یک جنگنده‌ی مدرن است. چین تلاش دارد تا جنگنده‌های ناونشین فعلی خود را با J-35 جدید جایگزین کند. J-15 چینی بر اساس سوخو-۳۳ قدیمی ساخته شده که در روسیه با MiG-29K جایگزین شد. هند نیز در حال جایگزینی MiG-29K با جنگنده‌های رافال-ام است.

رافال-ام برای عملیات از روی ناو هواپیمابر فرانسه که مجهز به سیستم CATOBAR است (پرواز با منجنیق و فرود با کابل ترمز) تغییر یافته است. در مقایسه با نسخه‌ی زمینی خود، مدل M دارای بدنه‌ی تقویت‌شده، قلاب دم و دیگر تغییرات لازم برای عملیات دریایی است. نکته‌ی مهم این است که Rafale-M تنها جنگنده‌ی غیرآمریکایی است که برای عملیات از روی ناوهای هواپیمابر ایالات متحده تأییدیه دریافت کرده است.

مشتریان Dassault Rafale-M:

• 🇫🇷 نیروی دریایی فرانسه: بیش از ۵۰ فروند
• 🇮🇳 نیروی دریایی هند: ۲۶ فروند

نیروی دریایی فرانسه در حال حاضر حدود ۴۱ فروند Rafale-M در خدمت دارد و سفارش‌های بیشتری در راه است. در آوریل ۲۰۲۵، دولت هند اعلام کرد که خرید ۲۶ فروند رافال-ام از فرانسه توان ناوگان دریایی این کشور را تقویت خواهد کرد. این جنگنده‌ها قادر به عملیات از روی هر دو ناو هواپیمابر هند یعنی INS Vikrant و INS Vikramaditya خواهند بود. علاوه بر این، هند قراردادی با داسو امضا کرده تا از سال ۲۰۲۸ تولید بدنه‌های رافال را در خاک خود آغاز کند.

جنگنده‌های چینی Shenyang J-35

نیروی دریایی چین (PLAN) در حال تجربه تغییرات گسترده‌ای است. آن‌ها در سال ۲۰۱۲ نخستین ناو هواپیمابر خود، Type 001 Liaoning، را عملیاتی کردند. این ناو در واقع همان ناو نیمه‌تمام شوروی/اوکراینی کلاس کوزنتسوف، Varyag، بود؛ همان کلاسی که روسیه قصد دارد تنها ناو خود در این کلاس یعنی Admiral Kuznetsov را اسقاط کند. پس از آن چین Type 002 Shandong و سپس ناو بسیار مدرن‌تر و قدرتمندتر Type 003 Fujian را ساخت.

اکنون چین در حال ساخت یک سوپرناو هسته‌ای است تا فاصله‌ی توانمندی خود با ناوهای آمریکایی را کاهش دهد. بخش مهمی از این مدرن‌سازی، فاصله گرفتن از جنگنده‌های قدیمی روسی/شوروی است. در نوامبر ۲۰۲۴، چین از جنگنده‌ی نسل پنجمی جدید خود یعنی Shenyang J-35 رونمایی کرد که مشخص شده نسخه‌ی دریایی نیز خواهد داشت.

در ژوئیه ۲۰۲۵ اعلام شد که J-35 وارد تولید انبوه شده است. با این حال هنوز مشخص نیست چه زمانی رسماً وارد خدمت عملیاتی در نیروی دریایی چین شده و جایگزین جنگنده‌های J-11 و J-15 فعلی می‌شود. برآورد می‌شود چین حدود ۱۲۰ فروند J-11 و J-15 در خدمت داشته باشد، به‌همراه تعدادی مشتقات مخصوص جنگ الکترونیک.

ایالات متحده بهترین جنگنده‌های ناونشین جهان را دارد

کشورهایی که در حال حاضر جنگنده‌های ناونشین تولید می‌کنند، فقط ایالات متحده، فرانسه و چین هستند. به‌نظر می‌رسد روسیه از این بازی خارج شده و در سال ۲۰۲۵، روزنامه روسی‌زبان ایزوِستیا حتی پیشنهاد کرد که اگر روسیه روزی دوباره به ساخت ناوهای هواپیمابر روی بیاورد، جنگنده چینی J-35 می‌تواند گزینه‌ای برای استقرار روی آن‌ها باشد. این موضوع یک تغییر نقش کامل محسوب می‌شود، زیرا پیش‌تر همیشه این شوروی/روسیه بود که جنگنده به چین می‌داد.

در حال حاضر، پیشرفته‌ترین جنگنده‌های ناونشین دنیا F-35C و F-35B ساخت لاکهید مارتین هستند. هر کشوری که این جنگنده‌ها را در اختیار داشته باشد می‌تواند مدعی شود که جزو دارندگان پیشرفته‌ترین جنگنده‌های جهان است. آمریکا برتری خود را فقط به‌خاطر انحصار در به‌کارگیری F-35C ندارد، بلکه به دلیل داشتن سامانه‌های پشتیبان مانند هواپیمای راداری E-2 Hawkeye، جنگ الکترونیک EA-18G Growler و همچنین در اختیار داشتن ۷۵ درصد هواپیماهای سوخت‌رسان جهان است. وجود این پشتیبان‌ها باعث می‌شود کارآیی جنگنده‌های آمریکایی چندین برابر شود.

جنگنده فرانسوی Rafale-M نیز یک هواپیمای بسیار توانمند به‌شمار می‌رود و قادر است طیف وسیعی از مأموریت‌ها را انجام دهد؛ موضوعی که شرکت داسو را واداشته آن را «تنها جنگنده چندنقشی واقعی جهان» بنامد. در سوی دیگر، نیروی هوایی دریایی چین آماده یک جهش نسلی در توانمندی‌های خود است؛ جایی که جنگنده جدید J-35 را وارد خدمت خواهد کرد. این هواپیما از نظر ظاهری شباهت زیادی به F-35 دارد (و حتی نام‌گذاری آن نیز به‌نوعی برگرفته از آن است) و یک جنگنده پنهانکار محسوب می‌شود. با این حال، جزئیات زیادی از توانمندی‌های آن در دست نیست و هنوز نمی‌توان به‌طور دقیق آن را با Rafale-M، Super Hornet یا F-35C مقایسه کرد.

مقایسه جنگنده‌های ناونشین برتر جهان