برای شهروندانی که یک تانک را در موزه می‌بینند، ممکن است این خودرو زره‌پوش غیرقابل نفوذ به نظر برسد؛ اما متأسفانه برای خدمه‌ای که درون آن هستند، به هیچ‌وجه این‌گونه نیست. مهندسان نظامی مجموعه‌ای از تدابیر دفاعی، از جمله زره فعال برای دفع ضربه، را طراحی و توسعه داده‌اند، اما واقعیت این است که پهپاد، آرپی‌جی و گلوله‌های ضدزره (Armor-piercing) همچنان یک تهدید جدی برای تانک‌ها محسوب می‌شوند.
با وجود زره مقاوم، برخی از بخش‌های تانک‌ها فوق‌العاده آسیب‌پذیر هستند و برخورد مهمات به آن‌ها می‌تواند فاجعه‌بار باشد. در برخی تانک‌های روسی، برخورد گلوله یا موشک می‌تواند منجر به انفجاری عظیم و پرتاب برجک به هوا شود. ممکن است در نگاه اول مشخص نباشد که چرا چنین اتفاقی رخ می‌دهد، اما همه چیز به نحوه نگهداری مهمات داخل تانک برمی‌گردد.
این پدیده که به نام اثر جک‌این‌باکس (Jack-in-the-box) شناخته می‌شود، ناشی از طراحی داخلی برخی مدل‌ها مانند تانک‌های T-72 ،T-84 و T-90 است. این تانک‌ها دارای سیستم بارگذاری خودکار مهمات هستند؛ و همین مهمات داخل برجک، یک تهدید جدی برای خدمه محسوب می‌شود. هر ضربه وارده به برجک می‌تواند آن را سوراخ کرده و باعث انفجار همه مهمات گردد؛ همچنین می‌تواند خدمه را از بین برده و برجک را با نیروی عظیمی به هوا پرتاب کند.
این مشکل در حقیقت یک نقص مرگبار است و می‌تواند خود تانک و جان خدمه آن را به‌شدت تهدید کند. تانک T-72 شوروی با طراحی خاصی که دارد از سایر تانک‌ها متمایز شده، اما همین طراحی باعث یک نقطه ضعف مهم و انفجار مهمات داخل آن می‌شود. سایر تانک‌ها برای مقابله با این مشکل، تدابیر پیشرفته‌ای را اتخاذ کرده‌اند.
چرا برخی تانک‌های دیگر به اندازه مدل‌های روسی آسیب‌پذیر نیستند
حقیقت امر این است که تانک‌ها برای انجام مأموریت‌های خود به مقدار مشخصی مهمات نیاز دارند و اگر این مهمات هدف حمله قرار گیرد، احتمال انفجار آن‌ها فوق‌العاده بالا می‌رود. با این حال، خدمه تانک لزوماً نباید در محدوده انفجار احتمالی قرار داشته باشند.
در مقابل تانک روسی T-72، ژنرال پاول ایتون در آوریل ۲۰۲۲ در مصاحبه با CNN تانک ام۱ آبرامز (M1 Abrams) را «احتمالاً بهترین تانک جهان» خواند و افزود: «قطعاً بهترین تانکی است که تا به حال با آن کار کرده‌ام.» یکی از دلایل این موضوع، توان دفاعی این تانک در برابر پدیده جک‌این‌باکس است که تانک‌های روسی را تهدید می‌کند. در تانک آبرامز، بخش نگهداری مهمات کاملاً زره‌پوش است و مهمات از کابین خدمه جدا شده‌اند.
همین امر سبب می‌شود تا در صورت انفجار، احتمال آسیب به خدمه کاهش یابد. البته این به معنای مصون بودن کامل در برابر گلوله‌های ضدزره نیست، اما تدبیر به مراتب ایمن‌تری محسوب می‌شود.
به منظور افزایش سطح ایمنی، تانک آبرامز از صفحه‌های تخلیه انفجار (blowout panels) استفاده می‌کند؛ نوآوری خاصی که جان بسیاری را نجات داده است. این صفحات اطراف مهمات قرار دارند و در صورت انفجار، نیرو و انرژی انفجار را از خدمه دور می‌کنند. متأسفانه، هیچ تانکی نمی‌تواند به‌طور کامل از وقوع فاجعه جلوگیری نماید، به‌خصوص در شرایط واقعی نبرد. با این حال، هر مزیتی که خدمه تانک از آن برخوردار باشند، به عنوان یک امر حیاتی تلقی خواهد شد. متأسفانه این قابلیت در تانک‌های روسی وجود ندارد.
چرا تانک‌های T-72 و دیگر تانک‌های شوروی این تدابیر دفاعی را ندارند
در تانک‌های T-72 به دلیل سیستم بارگذاری خودکار، مهمات نمی‌توانند در محفظه‌ای جدا از خدمه نگهداری شوند و در نتیجه خدمه در مقایسه با تانک‌هایی مثل ام۱ آبرامز در معرض خطر بیشتری قرار دارند، هرچند تانک ام۱ نیز ضعف‌های خودش را دارد. تانک‌های T-72 نسبتاً قدیمی هستند و از اوایل دهه ۱۹۷۰ به خدمت گرفته شدند، بنابراین طبیعی است که برخی فناوری‌های مدرن مثل صفحه‌های تخلیه انفجار را نداشته باشند.
با این حال، افزودن چنین تدابیری با هدف اصلی طراحی T-72 در تضاد بود. T-72 طوری طراحی شده که علاوه بر کارآمد بودن، هزینه ساخت کمتری نیز داشته باشد؛ سیستم بارگذاری خودکار نیز با کاهش تعداد خدمه، برای تحقق این هدف موثر واقع شد. T-72 تنها به سه خدمه نیاز داشت و نیازی به نفر چهارم برای بارگذاری برجک نبود.
همچنین جدا کردن مهمات از محل خدمه و استفاده از پنل‌های تخلیه انفجار، باعث افزایش وزن و ابعاد تانک می‌شد که طراحان T-72 می‌خواستند از آن جلوگیری کنند. با این طراحی، وزن تانک نسبتاً پایین و حدود ۴۱.۵ تن نگه داشته شد؛ از طرفی سادگی و انعطاف‌پذیری آن کمک کرد تا به یکی از محبوب‌ترین تانک‌های اصلی در تاریخ تبدیل شود. با وجود این مزایا، خطر بسیار بالای آن برای امنیت خدمه نیز نکته‌ای است که نباید آن را نادیده گرفت.
بدون نظر