در نگاه اول، پلکزدن رفتاری ساده و کاملاً ناخودآگاه به نظر میرسد، اما یافتههای جدید روانشناسان نشان میدهد همین حرکت کوچک میتواند سرنخی دقیق از میزان توجه واقعی افراد به صحبتهای دیگران باشد. پژوهشها نشان میدهد زمانی که فرد برای درک گفتار تلاش بیشتری میکند، بهویژه در محیطهای شلوغ و پرسروصدا، الگوی پلکزدن او تغییر میکند و تعداد پلکها کاهش مییابد. این موضوع میتواند نشانهای از گوشدادن فعال و تمرکز ذهنی بالا باشد.
پلکزدن یکی از واکنشهای طبیعی بدن انسان است که معمولاً بدون فکرکردن انجام میشود و نقش مهمی در مرطوب نگهداشتن چشمها دارد. با این حال، روانشناسان مدتهاست به این موضوع علاقهمند شدهاند که آیا پلکزدن تنها یک واکنش فیزیولوژیک ساده است یا میتواند اطلاعاتی درباره فعالیتهای شناختی انسان نیز ارائه دهد. پرسش اصلی پژوهشگران این بود که آیا پلکزدن میتواند با میزان تلاش ذهنی برای تمرکز بر گفتار و فیلترکردن صداهای مزاحم مرتبط باشد یا خیر.
نتایج تحقیقات اخیر نشان میدهد که پاسخ این پرسش مثبت است. دانشمندان دریافتند زمانی که افراد در شرایط دشوار شنیداری قرار میگیرند، مانند محیطهای پرسروصدا، بهطور ناخودآگاه پلکزدن خود را کاهش میدهند. این کاهش پلکزدن به ذهن اجازه میدهد منابع شناختی بیشتری را برای پردازش اطلاعات شنیداری اختصاص دهد. به بیان دیگر، مغز تلاش میکند با حذف وقفههای کوتاه ناشی از پلکزدن، تمرکز بیشتری روی صحبتها داشته باشد.
این پژوهش توسط تیمی از روانشناسان حوزه شنوایی و شناخت انجام شد. پنهلوپه کوپال، نویسنده اصلی مطالعه از دانشگاه کنکوردیا، توضیح میدهد که هدف آنها بررسی تأثیر عوامل محیطی بر پلکزدن و ارتباط آن با عملکردهای اجرایی مغز بوده است. او میگوید پژوهشگران میخواستند بدانند آیا افراد بهطور استراتژیک زمان پلکزدن خود را تنظیم میکنند تا بخشهای مهم صحبت را از دست ندهند یا نه. نتایج نشان داد که چنین تفاوت معناداری وجود دارد.
در آزمایشهای انجامشده، نزدیک به ۵۰ بزرگسال سالم در اتاقی عایق صدا قرار گرفتند. از آنها خواسته شد به یک علامت ثابت روی صفحه نمایش نگاه کنند و همزمان از طریق هدفون به جملههای کوتاه گوش دهند. سطح نویز پسزمینه در طول آزمایش از حالت آرام تا بسیار بلند تغییر میکرد تا شرایط شنیداری مختلف شبیهسازی شود. شرکتکنندگان به عینکهای ردیاب چشم مجهز بودند تا هر پلکزدن و زمان دقیق آن ثبت شود.
پژوهشگران دادهها را به سه بازه زمانی قبل، حین و بعد از شنیدن هر جمله تقسیم کردند. تحلیل نتایج نشان داد که نرخ پلکزدن در زمان گوشدادن به جملهها بهطور محسوسی کاهش مییابد و این کاهش در محیطهای بسیار پرسروصدا شدیدتر است. به بیان ساده، هرچه درک گفتار سختتر میشد، افراد کمتر پلک میزدند. این الگو حتی پس از پایان جملهها دوباره به حالت عادی بازمیگشت.
نکته مهم دیگر این بود که این تغییر الگو به شرایط نوری وابسته نبود. در یک آزمایش تکمیلی، پژوهشگران نرخ پلکزدن را در نور زیاد، نور کم و حتی تاریکی بررسی کردند. نتایج نشان داد که الگوی کاهش پلکزدن هنگام تمرکز شنیداری در همه این شرایط یکسان است. بنابراین عامل اصلی این پدیده، میزان نور ورودی به چشم نیست، بلکه بار شناختی و تلاش ذهنی برای درک گفتار است.
البته میزان پلکزدن در افراد مختلف تفاوت زیادی داشت. برخی افراد تنها حدود ۱۰ بار در دقیقه پلک میزدند، در حالی که برخی دیگر تا ۷۰ بار در دقیقه پلک داشتند. با وجود این تفاوتهای فردی، روند کلی کاهش پلکزدن هنگام گوشدادن فعال، کاملاً مشخص و از نظر آماری معنادار بود. این موضوع نشان میدهد که پلکزدن میتواند شاخصی نسبی، اما قابل اتکا برای بررسی توجه شنیداری باشد.
میکائل دروشه، یکی دیگر از نویسندگان این پژوهش، معتقد است پلکزدن با از دستدادن اطلاعات دیداری و شنیداری همراه است. او میگوید به همین دلیل است که مغز هنگام دریافت اطلاعات مهم، پلکزدن را سرکوب میکند. با این حال، او تأکید میکند که برای اثبات کامل این فرضیه، باید الگوی دقیق از دسترفتن اطلاعات حسی در زمان پلکزدن بهطور جزئیتر بررسی شود.
اهمیت این یافتهها فراتر از یک کنجکاوی علمی ساده است. درک ارتباط میان پلکزدن و توجه میتواند در حوزههایی مانند آموزش، ارتباطات بینفردی، روانشناسی بالینی و حتی طراحی محیطهای کاری و آموزشی کاربرد داشته باشد. برای مثال، معلمان، سخنرانان و حتی درمانگران میتوانند با مشاهده الگوهای رفتاری ساده، نشانههایی از میزان توجه مخاطب را تشخیص دهند. البته نباید فراموش کرد که پلکزدن تنها یکی از نشانههاست و نباید بهتنهایی مبنای قضاوت قرار گیرد.
این پژوهش در نشریه علمی Trends in Hearing منتشر شده و بهخوبی نشان میدهد که حتی سادهترین حرکات بدن نیز میتوانند بازتابی از فعالیتهای پیچیده ذهن انسان باشند.
بدون نظر