زیباترین باغ تهران؛ باغ ایرانی ده ونک

گشتی خاطره انگیز در باغ ایرانی ده ونک تهران

پاییز گردی در تهران نیز،‌ همیشه حال و هوای خاص خود را داشته است. پاییز، فصل گالری گردی و موزه گردی بوده، چرا که نه دیگر با گرمای طاقت فرسای تابستان سر و کار داریم و نه از سرمای پر سوز زمستان خبری است. حداقل نیمه اول پاییز، فرصت خوبی برای گشت و گذار در پایتخت به شمار می رود که البته امسال،‌ به واسطه ایام محرم و صفر در پاییز ۹۵، کمی برنامه های شاد مراکز فرهنگی و هنری تهران، به پایان پاییز منتقل شده است.

اما به هر حال،‌ ظرفیت های گردشگری پاییزی شهر تهران بسیار است که پیش تر بخشی از آن را در موزه گردی و گالری گردی و کافی شاپ گردی ها معرفی کردیم. امروز سرویس گردشگری روزیاتو برای دوستداران پاییز گردی تهران‌، یک پیشنهاد خوب دارد.

آری! باغ ایرانی ده ونک ، یکی از بهترین مقصد های گردشگری پاییزی شهروندان تهران بوده که بازدید از آن، احتمالا بیش از یک بار، عاشقان گل و گیاه و پارک گردی را به آن جا خواهد کشاند.

تصوری که اکثر مردم از بوستان های شهری دارند، مکان هایی بدون نرده و حفاظ و محلی بزرگ که محل عبور و مرور هزاران گردشگر و صد ها وسیله حمل و نقل باشد. مکان هایی که محفلی برای رستوران گردی و کافی شاپ گردی مثل بوستان آب و آتش و رازی و نهج البلاغه و جوانمردان است.

اما در واقع باغ ایرانی ده ونک، هم حفاظ دارد و هم خیلی از رستوران و کافی شاپ های آن چنانی در آن خبری نیست. ولی محیطی دارد که شما را عاشق خود می کند و نمونه اش را به ندرت می توان دید. این باغ زیبا از ساعت ۷ صبح تا ۱۲ شب، پذیرای بازدید علاقمندان است و بازدید از آن بر خلاف دیگر بوستان های تهران، شبانه روزی نیست.

بوستان باغ ایرانی همان طور که از نامش پیداست، بر اساس الگوی باغ ایرانی طراحی و ساخته شده است. الگوی باغ ایرانی، آن قدر در دنیای طراحی و معماری باغ ها دارای ظرفیت های زیبا شناسی ارزنده بوده که در دنیا، این سبک کاملا منحصر به فرد و با نام ایران شناخته می شود.

۹ منظومه از باغ های ایرانی، اخیرا در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار گرفت و شمار آثار ثبت شده ایران به عدد ۲۱ رسید.

در ابتدا بهتر است کمی درباره باغ ایرانی بدانیم:

باغ ایرانی چیست؟

باغ ایرانی، باغ ایرانی است! یعنی مفهوم و شکل و ساختار و ایده آن، متعلق به ایرانیان بوده و است. باغ ایرانی ترجمه کلمه لاتین Persian garden است و البته به آن پردیس یا فردوس هم گفته می شود. در واقع Paradise غربی ها، وام گرفته از پردیس ایرانیان است.

باغ ایرانی، سه وجهه اصلی دارد که آن را با باغ های انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی و حتی هندی متفاوت می کند. یکی این که باغ های ایرانی در مسیر عبور جوی آب ساخته می شدند. یعنی شما هیچ باغ ایرانی سراغ ندارید که محل گذر آب نبوده باشد.

دوم این که باغ های ایرانی با دیوار های بلند محصور شده است و به همین خاطر، این فضا با فضا های طبیعی دیگر متفاوت است.

سوم آن که ، در داخل عمارت تابستانی، استخر آب قرار دارد و این استخر در مرکز عمارت واقع شده است.

ان سه مشخصه، باغ های ایرانی را با باغ های دیگر متمایز می کند. باغ سرا های ایرانی در کتاب ها و نوشته ها و نقل قول های جهان گردان شرق و غرب عالم بسیار یاد شده و از زیبایی های آن در مناطق مختلف کشور، به وفور می خوانیم.

نکته جالب درباره باغ های ایرانی، آن است که این  باغ ها در مسیر قنات شکل گرفته و تاریخ پیدایش باغ ایرانی در سراسر کشور، با مقوله ای به نام قنات، ارتباط تنگاتنگ دارد. در واقع نخستین باغ های ایرانی که در شیراز و کرمان هم نمونه آن ها یافت می شود، در مسیر خروجی قنات ها بوده اند. مثل باغ شازده کرمان.

عبور جوی آب از داخل باغ، وجه تمایز باغ ایرانی با دیگر انواع باغ ها در دنیاست. برخی از باغ ها به صورت چهار باغ بوده و آب در ۴ مسیر عبور داده می شود.

باستان شناسان، ریشه همه باغ های ایرانی را باغ پاسارگاد در فارس می دانند. کوروش کبیر، شخصا دستور ساخت  و طراحی باغ پاسارگاد را صادر کرد و حتی طراحی هندسی باغ و جای گذاری درختان را نیز مشخص کرد. این قضیه در عصر ساسانیان و در دوره اسلامی نیز ادامه یافت.

قدیمی ترین سند تصویری که نظم باغ های ایرانی را نشان می دهد در دوره ساسانیان مشاهده می کنید. نقش برجسته طاق بستان، صحنه شکار خسرو پرویز، طرح باغ-شکار او را در طاق بستان به تصویر می کشد.

باغ های ایرانی، رابطه تنگاتنگ هویت های فرهنگی-اجتماعی و طبیعی را بازگو می کند. مبین همسو بودن نیازهای ایرانیان و طبیعت هستند و نگاه محیط زیست محور طراحان را در ساختار بندی باغ نشان می دهند.

هندسه جالب باغ ایرانی

باغ ایرانی، مثل همین باغ ایرانی ده ونک که امروز درباره اش صحبت خواهیم کرد، طراحی هندسی جالب توجهی دارد که زمینه جذاب بودن و جهانی شدن باغ ایرانی را فراهم کرده است.

تاریخچه جالب باغ ‌های ایرانی نشان می دهد که در واقع، این باغ ها را یا در زمین ‌های مسطح ایجاد می‌ کردند و باغ‌ های دشتی بودند یا در زمین شیب دار، که امکان می‌ داد باغ را با آبشار ها و درخت های بیش تر، زیباتر ساخت. مانند باغ تاج نظر، باغ شازده ماهان کرمان و باغ دلگشا شیراز.

از طرفی، در باغ ایرانی، توجه خاصی به شکل‌های هندسی می ‌شد و شکل مربع که فاصله بین اجزاء باغ را ساده و روشن نشان می ‌داد از اهمیت خاصی برخوردار بود. برای کاشت درخت، نخستین گام، دقت در تعیین فاصله محل کاشت از هر طرف بود و بدین ترتیب مربع‌ هایی شکل می ‌گرفت که از هر طرف می ‌توان ردیف درختان را دید و این قضیه را در تصویر زیر می توان مشاهده نمود.

در باغ های ایرانی علاوه بر عمارت یا کوشک اصلی بناها سر در هم بود که در حقیقت بیرونی باغ یا محل پذیرایی محسوب می ‌شد.

یک اصل مهم در باغ‌سازی ایرانی چشم انداز اصلی به شکل مستطیلی کشیده است. در هندسه باغ ایرانی ۲ اصل مهم بود: سه کشیدگی در کنار هم و تقسیم باغ به مربع‌هایی که خود دارای تقسیماتی منظم و مربع شکل بودند.

فرش ایرانی بهترین تجسم باغ، پس از تجسم معمارانه آن در فرهنگ ایرانی است. باغ، موضوع بسیاری از نقش‌های فرش. قالی ایرانی است تا جایی که آرتور اپهام پوپ در این باره می‌نویسد: “باغ مهم ترین موضوع مورد علاقه ایرانی هاست و تقریباً در همه قالی‌های ایرانی به شکلی شکوه مندانه و زنده به چشم می‌خورد.”

فرش ایرانی بیشتر باغ است تا فرش، در کنار حوضچه‌های مرکزی، درختان در نهایت زیبایی کاشته شده و با گل‌ها تزئین گشته. در ذهن ایرانی، باغ تمثیل قطعه ای است از بهشت و از جهان بیرون خود دور است و آسایش جسم و آرامش روح را به همراه دارد.

اکنون با این مقدمه به باغ ایرانی تهران می رویم.

باغ ایرانی تهران

این باغ، همه شاخص های سه گانه ای که درباره باغ ایرانی گفتیم را تقریبا داراست و معیار های طراحی هندسی یاغ ایرانی که در بالا به آن اشاره کردیم، در آن مشاهده می شود.

ده ونک، یکی از مناطق قدیمی شمال تهران است که روزگاری نه چندان دور، از برج ها و مراکز تجاری و مسکونی امروز آن خبری نبود. باغات شمال تهران، بخشی در ده ونک قرار داشت که از مناطق خوش آب و هوای پایتخت ۲۳۰ ساله ایران محسوب می شد.

از آن کوچه باغ های رمانتیک، الان چیز زیادی نمانده است و این باغ ایرانی، یادگار ان دوران است. دورانی که بوی کاهگل و در های قدیمی و کاشی کاری سر در خانه ها صفه های روبروی خانه و کلون هایی که صدایش، مرد و زن بودن مهمان ها را به صاحب خانه ها اعلام می کرد، روزگار شیرینی را برای مردمانش خلق کرد.

وقتی از کوچه صابری در منطقه ده ونک وارد خیابانی که باغ در آن قرار گرفته می شویم، ابهت باغ با درختان کهنسال و دیوار های بلندش، به چشم می آید. جایی همین نزدیکی ها، نزدیک میدان ونک و پایین سئول. اما جایی که خیلی شناخته شده نیست و در میان پاساژ و کافی شاپ ها و مراکز تجاری عریض و طویل ونک و اطرافش، گم شده است.

باغ ایرانی در بهار، با لاله های رنگین و فضایی که جشنواره از گل می شود، خیلی ها را به یاد کشور گل اروپا (هلند) می اندازد.

فواره های زیبایی که در وسط باغ ایرانی قرار گرفته است، قدم زدن عصرگاهی در کنار آب راه های آن را لذت بخش می کند.

مهندس علی مهتاری مختاری، دهه ها پیش، باغ ۳.۴ هکتاری را طراحی و ساخت و به نام ایشان نام گذاری شده است. باغ سه ورودی دارد که هر وردی با نگهبانی همراه شده و هر یک سر در های مخصوص به خود را دارد. حوض های متعدد، سبک هندسی قرار گیری درختان و هم چنین حوض وسیع و قواره، عمارت یا کوشک در وسط باغ و رعایت تقارن ها در طراحی، زیباترین باغ تهران را به مقصدی خاص برای گردشگران طبیعت پایتخت قرار داده است.

ردیف های متعددی از کاج و سرو سیمین، در این باغ نظر ها را به خود جلب می کند. هر جای حوضی کوچک قرار دارد، فواره ای با فشار کم آب در وسطش خودنمایی می کند و چند صندلی هم اطراف آن برای استراحت اهالی تعبیه شده است.

بیش از دو هکتار از فضای باغ ایرانی را فضای سبز پوشانده و محل های عبور طوری طراحی شده افراد کم توان نیز بتوانند از ان جا عبور کنند. اما در صورتی که با کودکان به این باغ می آیید، دقت کنید که حوض ها، و آب راه ها، حفاظی ندارند و باید مراقب کودکان باشید.

راه های اصلی باغ ایرانی ، با درختان سرو به زیبایی آراسته شده و به همین خاطر به چنارستان یا سروستان نیز شناخته می شوند.

ورودی اصلی باغ در بخش جنوبی قرار داشته و ووردی های غربی و شرقی آن نیز، همواره بر عبور و مرور گردشگران باز است. در طراحی ورودی ها،‌ سلیقه خوبی خرج شده، به گونه ای که می توان، سازه های مشبک و آجر زیبای را مشاهده کرد.

در عمارت اصلی باغ ایرانی که در انتهای این باغ زیبا قرار دارد، کتابخانه اهدایی رهبر انقلاب قرار دارد که البته روزگاری، تنها کافه و رستوران بود. بخش دیگری  از این ساختمان دو طبقه، بخش اداری بوده و امکان بازدید از آن وجود ندارد.

این کتابخانه برای آقایان و خانم ها بوده البته کتابخانه خانم ها در بخش پارک قرار داشته ولی قسمت آقایان در داخل کوشک قرار دارد. کاشی کاری های جذاب آبی رنگی در قسمت کتابخانه آقایان به چشم می خورد.

لوستر های سبز رنگ باغ ایرانی، از جمله چیز هایی است که در باغ نظر هر بیننده ای را به سمت خود می کشاند و در تصویر زیر مشاهده می کنید.

آب راه ها و حوش هایی که به زیبایی در این مکان طراحی و تعبیه شده است از جمله بخش های جذاب زیباترین باغ ایرانی در تهران است. حوض های فیروزه ای رنگ، با فواره هایی در وسط، ما را یاد ترانه معروف این روز ها با صدای حجت اشرف زاده می اندازد:

تو ماهی و من ماهی این برکه ی کاشی اندوه بزرگی ست زمانی که نباشی ….

بزرگ ترین حوض این باغ ایرانی، روبروی عمارت اصلی قرار داشته و آب راه های آن به سمت ورودی های غربی، شرقی و جنوب باغ هدایت می شود.

بخش های مختلف باغ ایرانی تهران

این باغ، بخش های مختلفی دارد که از آن جمله می توان به زمین بازی کودکان و وسایل تندرستی اشاره کرد. زمین ورزش که برای فعالیت های ورزشی خانواده ها در نظر گرفته شده است، در نزدیکی ورودی غربی دیده می شد.

آلاچیق های متعدد و سکوهای نشستن که در جای جای باغ ایرانی تعبیه شده ، این مکان را پاتوق خانواده ها کرده است.

مثل همه بوستان های تهران، روی آلاچیق ها می توانید فرش و یا زیر اندازی پهن کرده و از محیط لذت ببرید. نماز خانه و سرویس بهداشتی پارک نیز برای استفاده رایگان گردشگران در دسترس است.

باغ ایرانی، پوشش گیاهی گسترده ای دارد که در کنار درختان کهن آن، این پوشش استفاده شده است. درختان چنار و سرو و کاج، عمده ترین پوشش گیاهی این باغ را به خود اختصاص داده اند. در باغچه های باغ، درختچه هایی نظیر: پیراکانتا، رز، نسرتن، زرشک دیده می شود. البته به تناسب هر فصل، گل های فصلی متفاوتی نیز در آن کاشته می شود.

لاله های رنگارنگ بهاری باغ، یکی از زیباترین چشم انداز های مصنوعی در بوستان های تهران خواهد بود که در ذهن داشته باشید.

باغ ایرانی ده ونک را نباید با باغ موزه هنر ایرانی و یا یاغ مینیاتور تهران اشتباه گرفت.

درباره این دو باغ موزه که از ظرفیت های گردشگری شهری پایتخت محسوب می شوند در آینده بیشتر خواهیم گفت.

امیدواریم با زیباترین باغ ایرانی پایتخت آشنا شده باشید و در پاییز، زمانی را برای گردشگری در این باغ اختصاص دهید.

آدرس بوستان باغ ایرانی: خیابان شیخ بهایی شمالی، ۲۰ متری پیروزان، کوچه شهید صابری.

[ منابع:  شهرداری تهران، همشهری آنلاین، باشگاه خبرنگاران جوان ]