مراغه و صابونی ۲۰۰ ساله؛ با یکی از معروف ترین شوینده های سنتی ایران آشنا شویم

ایرانگردی امروز روزیاتو، شما را به دیاری می برد که برای عده ای، نامش با نجوم و رصد همراه است و برای برخی، یادآور نخسین کارخانه صابون سازی سنتی ایران به شمار می رود.

مراغه، شهری در استان سرسبز آذربایجان شرقی، سوغاتی معروف دارد که بر خلاف سوغات اکثر شهرهای ایران، نه خوردنی بوده و نه پوشیدنی.

اگر به نان سنگکی های سنتی مراجعه کرده باشید، حتما یک صابون را کنار تخته چوبی آنها مشاهده کرده اید. این صابون، یکی از موارد استفاده آن در سنگک ‌پزی‌های کشور است. چرا که خمیرنان سنگک بسیار شل و غیرقابل انعطاف است و به همین علت هنگامی که در تنور قرار می‌گیرد تا پخته شود مقدار زیادی سنگ به آن می‌چسبد.

به همین علت نانوایان سنگکی در تمام کشور صابون مراغه را با تخته چوبی در تنور، روی سنگ‌ها می‌کشند و این کار باعث می‌شود تا سنگها لغزنده شوند و خمیر به راحتی به آنها نچسبد و در نتیجه هنگامی که نان از تنور بیرون می‌آید مقدار کمتری سنگ با خود دارد.

گزارش امروز روزیاتو شما را با یکی از معروف ترین شوینده های کشور به نام صابون مراغه آشنا می کند.

با ما همراه باشید.

مراغه کجاست؟

سرزمین چهار فصل پهناور ایران، یکی از بکر ترین مقصدهای گردشگری آسیا به شمار می رود و یکی از نقاط دیدنی آن، استان آذربایجان شرقی است.

مراغه، یکی از شهرهای این استان حاصلخیز و سرسبز کشور بوده که در کنار رودخانه معروف صوفی چای و در دامنه جنوبی کوه سهند، گسترده شده است.

مراغه، کم تر از ۲۰۰ هزار نفر جمعیت دارد و پس از تبریز، پر جمعیت ترین شهر این استان به نظر می رسد. مراغه را بعد از ارومیه، دومین شهر باستانی منطقه آذربایجان می دانند.

مراغه از ۱۲۰۰ سال پیش در نوشته های مورخان و اسناد تاریخی مشاهده می شود و به گفته تاریخ نویسان، این شهر با نام هایی همچون افراه رود، افرازه روح و افرا هروذ، افرازه روز، افراز هارود، امداد هارود شناخته شده.

«ویلسون»، سیاح انگلیسی در نوشته های خود، ار مراغه به عنوان «مراغا» یاد کرده است. وی، این نام را برداشتی از نام یک اسقف مشهور نسطوری به نام ماراغا می پندارد.

برخی محققان نیز، نام مراغه را با نام «مارکیانا» که در کتاب تعلیمات جغرافیایی بطلمیوس، به دریاچه ارومیه اطلاق شده، مرتبط می داند.

در دوره قاجار، مراغه در زمره ۱۰ شهر بزرگ و پر جمعیت ایران بوده که شهرهای: بناب، عجب شیر، ملکان، هشترودی، میاندوآل، مهاباد، آذر شهر، شاهین دژ و قره آغاج، از آن جمله است.

استان آذربایجان، همانطور که قبلا در گزارشی اشاره کردیم، استان اولین ها به شمار می رود و مصداق آن نیز، شهر تبریز است.

مراغه، هم نخستین کارخانه اسلحه سازی ایران را در تاریخ خود جای داد و هم نخستین کارخانه صابون سازی کشور. مراغه از نظر طبیعی و باستانی و تاریخی، یکی از مقصدهای بی نظیر گردشگری شمال غرب کشور محسوب می شود.

بیش از ۳۰۰ اثر ثبت شده ملی در مراغه، این شهر را در فهرست یکی از برترین شهرهای کشور از نظر آثار ملی ایران قرار داده است. معبد مهر، که آن را در ردیف یکی از نخستین سکونت گاه ها و معابد بشر پیش از تاریخ می دانند، در این منطقه قرار دارد و افتخار مراغه به شمار می رود.

مراغه را علاوه بر صابون و رصد خانه، با ۵ بقعه می شناسند. «گنبد سرخ» که قدیمی ترین بقعه شهر است و «گنبد قرمز» هم نامیده می شود، بیش از ۱ هزار سال قدمت دارد.

برج مدور ، گنبد کبود، گنبد غفاریه و گوی برج، از جمله آثار باستانی به جا مانده در این شهر است که قدمت شهر را به رخ گردشگران داخلی و بین المللی می کشاند.

مراغه را با نام رصد خانه می شناسند و هر وقت صبحت از رصد و رصد خانه در ایران می شود، نا خودآگاه به یاد خواجه نصیر الدین طوسی و ابوریحان بیرونی می افتیم.

خواجه نصیر الدین طوسی، دانشمند ایرانی، کسی بود که موجبات ایجاد رصد خانه ای بر تپه ای در شمال غرب شهر را فراهم کرد. زیج ایلخانیان در رصد خانه مراغه خواجه نصیر الدین طوسی تدوین شد و یک مرکز علمی به نام در عصر خود گردید.

داستان صابون مراغه

صابون مراغه از سوغات ۲۰۰ ساله این شهر است که آوازه ملی دارد. این صابون که به صورت سنتی و نیمه صنعتی تولید می شود، به رغم رواج صابون های صنعتی، همچنان به عنوان شوینده اصلی در خانه های بسیاری از مردم ایران، در روزگاری که NIVEA COOL و تبلیغات جذاب رونالدو و مسی با شامپو و بدن شوهای مختلف در شبکه های سیما معرفی می شود، مشاهده می کنیم.

شاید افراد مسن زیادی را مشاهده کردید که هنوز هم، با مراجعه به عطاری ها، به دنبال صابون مراغه هستند و در روزگار شامپو و بدن شوهای مختلف طبیعی و غیر طبیعی، همچنان انتخاب اول آن ها،‌ صابون مراغه است.

صابون مراغه، از دنبه گوسفند و سود سوزآور تهیه می شود و به دلیل آنکه در ساخت آن، از مواد صنعتی و افزودنی های شیمایی استفاده نمی کنند، مخاطبان بسیاری در عصر امروز دارد. صابونی ایده آل برای پوست های حساس و کسانی که به دنبال زندگی طبیعی هستند.

یکی از قابلیت های این صابون، دارا بودن از اسید کنترل شده است که حساسیت های پوستی را کاهش می دهد و تقویت کننده پیاز مو عنوان شده است.

حتما تا کنون صابون مراغه را در رنگ های مختلف دیده اید. این صابون، در سه رنگ سفید، زرد و سیاه تولید می شود و معروف ترین آن، صابون زرد است و با استقبال بیشتر خریداران مواجه شده است.

تنها تفاوت صابون زرد و سفید در رنگ آن ها بوده ولی صابون سیاه، از ضایعات این صابون ها تهیه می شود و قدرت پاک کنندگی کمتری دارد.

امروزه، در ترکیبات صابون سیاه، سدر و رنگ حنا هم اضافه می شود که صابون مطلوبی برای رفع شوره سر، ریزش مو و خارش پوست است.

البته تعدادی افراد سودجو نیز تا کنون اقدام به راه اندازی کارگاه های غیر مجاز برای تولید صابون کرده اند که به همین خاطر، خریداران می بایست با اطلاع کافی، نسبت به خرید اقدام کنند.

ماهانه حدود ۲۰۰ تن صابون سنتی در این شهر تولید می شود.

نظر کارشناسان درباره صابون مراغه

یک متخصص پوست معتقد است که پوست و مو افراد پس از شستن با این صابون، نرم و لطیف می‌شود و از شوره و خشکی پوست نیز خبری نیست و علاوه بر آن ماندگاری صابون مراغه بیش از ۱۰ سال است و هر چه صابون مراغه کهنه باشد ارزش شویندگی آن بیشتر می‌شود.

اگر در تولید سنتی و نیمه صنعتی صابون مراغه، تولیدکنندگان دقت کافی و بیشتر از مواد مرغوب و طبیعی استفاده کنند، این صابون می‌تواند در شستشوی مو و بدن بهترین صابون سنتی دنیا لقب بگیرد.

رئیس شورای اسلامی شهرستان مراغه نیز قبلا گفته بود که مراغه جزو ۱۰ شهر تاریخی و کهن ایران محسوب می‌شود و روزانه صدها گردشگر ایرانی و خارجی برای دیدن آثار بی‌نظیر به این شهر سفر می‌کنند و همه مهمانان به هنگام بازگشت علاوه بر حبوبات، خشکبار و آجیل، صابون مراغه را نیز به عنوان سوغات به دیار خود می‌برند.

البته در سال های اخیر، بازاریابی، تبلیغات و بسته بندی مطلوب، سبب توسعه برند مراغه با این شوینده سنتی شده است.

بسته‌بندی مناسب صابون مراغه و توجه به کیفیت تولید آن توانسته است این محصول را به بازارهای داخلی و خارجی سوق دهد طوری که اکنون صادرات این صابون به کشورهای آسیای میانه، قفقاز، ترکیه و عراق آغاز شده است و صادرات چمدانی آن به اروپا نیز از سال‌ها پیش صورت می‌گرفت.

مهری فرهنگ بنام، کدبانوی خانه‌دار تبریزی نیز که از مشتریان همیشگی صابون سنتی مراغه است، گفت:

“این صابون در خانواده ما به صورت سنتی بیش از یک قرن است که مورد استفاده قرار می‌گیرد و در جلوگیری از ریزش مو و شوره سر بسیار کارساز بوده است و بر نرمی و لطافت مو و پوست نیز می‌افزاید و بوی‌‌خوشی دارد.”

مراغه؛ مقصد طبیعی SPA

این روزها، دنیای لاکچری بازها و گردشگران رمانتیک که خیلی با گردشگری خودمانی عیاق نیستند، با ماساژ و SPA همراه شده است و مقصدهای گردشگری که بتواند این ظرفیت را در اختیار مسافران قرار دهد، با استقبال همراه می شود.

اسپا (SPA)، از شهری به همین نام در بلژیک گرفته شده است و به محلی گفته می شود که از آب معدنی یا آب دریا برای استحمام درمانی استفاده می کنند و معمولا خدماتی همچون ماساژ برای مراقبت از پوست و مو است.

مراغه را باید یکی از مقصدهای طبیعی SPA در ایران دانست که همچون آبگرم سرعین و محلات، چشمه هایی با خاصیت های بسیار برای سلامت پوست و جسم و روح دارد.

جایی که می توان، هم از صابونش برای طراوت پوست استفاده کرد هم از آب چشمه های زلال و جادویی اش، برای درمان بیماری های عضلانی بهره برد.

اگر به مراغه ، پایتخت صابون و SPA کشور سفر کردید که پیشنهاد خوبی برای نوروز گردی ۹۶ است، به جنوب مراغه بروید که در روستای ورجوی، چشمه ای است که دارای میزان زیادی گاز کربنیک بوده و حدود ۵/۷ کیلومتری جنوب مراغه و درنزدیکی دهکدهٔ زیبای چایباغی واقع شده‌ است.

در این ناحیه دره‌ای شرقی – غربی وجود دارد و رودخانه چکان پس از عبور از روستاهای تازه کند سفلی و علیا خود را به جوار شور سو رسانده وبه طرف مغرب جریان می‌یابد. چشمهٔ آب معدنی شور در قسمت شمالی و کمی بالاتر از رودخانه قرار گرفته ‌است.

آب و گاز از قسمت شمالی این حوضچه خارج می ‌شود ودر قسمت غربی حوضچه مجرایی وجود دارد که زیادی آب حوضچه از آن خارج می‌شود و بر رودخانه می‌ریزد.

دبی این چشمه در حدود دو لیتر در ثانیه ‌است. در آب این چشمه گاز کربنیک به مقدار فراوان یافت می‌شود و چون آب حوضچه را به هم بزنند در اثر گاز کربنیک سفید رنگ به‌نظر می‌رسد.

در چند متری شرقی چشمه آب شور مظهر وجود دارد و آب و گاز از شکاف سنگ خارج و مستقیماً بر رودخانه جریان می‌یابد و این آب در ردیف آب‌های معدنی بیکربناته کلسیک و منیزین گازدار و آهن دار سرد است.

آب این چشمه معدنی، به طور معجزه آسایی، درمان بیشتر بیماری‌های پوستی از جمله حساسیت‌های مخملی و… بیماریهای رماتیسم، زانو درد، همچنین آرام بخش بسیاری از بیماری‌های روانی و افسردگی محسوب می‌شود .

از جمله دیگر SPA های خوب مراغه می توان به چشمه گشایش اشاره کرد. چشمه‌های معدنی دره گشایش علاوه بر طبیعت دیدنی آن به علت خواص شفابخشی که در مورد برخی امراض دارد به جاذبه‌ای درمانی برای بهره‌مندی گردشگران از خواص این آب‌ها تبدیل شده است.

چشمه‌های آب معدنی از موهبت‌ها و پدیده‌های طبیعی است که می‌توان از آن‌ها در زمینه درمان جسم و از فضاهای طبیعی پیرامون آنها برای سلامت روان استفاده کرد. آب این چشمه‌ها از لابه لای صخره‌های سنگی این دره و از کف رودخانه با فشار خارج شده و به رودخانه «مردق چای» می‌ریزد و از دیرباز ساکنان منطقه از این آب‌ها برای درمان بعضی بیماری‌ها بویژه پوستی استفاده می‌کنند.

هم اکنون شهرت درمانی این آب‌ها از منطقه مراغه فراتر رفته و گردشگران و علاقه‌مندان به طب سنتی، از آن استقبال زیادی می‌کنند به طوری که روز به روز بر اهمیت و ارزش آن در بین گردشگران افزوده می‌شود.

توصیه های مراغه گردی

۱- اگر به مراغه سفر کردید، در صورت امکان، از کارگاه های صابون سازی بازدید کنید و با شیوه ساخت صابون آشنا شوید.

۲- استفاده از صابون مراغه که تولید داخل است و در ساخت آن، افزودنی های شیمیایی استفاده نمی شود، عامل موثری از تقویت اقتصاد ملی و همچنین تلاشی برای تغییر در سبک زندگی لاکچری و آسیب پذیر سلامت و بهداشت ما است. اهتمام به مصرف صابون مراغه به جای صابون های مایع یا بدن شوی های شیمیایی، به گفته پزشکان، آثار بهداشتی فراوانی برای سلامت پوست و مو دارد.

۳- اگر برای SPA به مراغه رفتید، دره گشایش که در حد فاصل روستاهای گشایش و امیر واقع شده و کوه‌های سر به فلک کشیده صخره‌ای، آنرا به آغوش کشیده‌اند، شما را در انتظار می کشند که مقصد عالی برای نوروز گردی و بهارگردی هستند.

طول این دره حدود شش کیلومتر بوده و رودخانه خروشان، چشمه‌های معدنی و مناظر بکر طبیعی و دیدنی، آذین بخش طول مسیر این دره است. دره گشایش مراغه را می‌توان نگینی بر نقاشی نگارنده طبیعت در این منطقه دانست و از دیدن مناظر طبیعی آن به عظمت خالق هستی پی برد..

۴- در سفر به مراغه، اطلاعات اقامتی و گردشگری استان آذربایجان شرقی را از درگاه اداره کل گردشگری و صنایع دستی استان جویا شوید.

۵- یکی از سوغات جالبی که می توان به عنوان ره آورد سفر از ایران به مقصدهای خارج از کشور برد، صابون مراغه است که همچون جوزه غند خوشمزه نراقی ها، خاطره انگیز خواهد بود.