دستخط ملاصدرا و شیخ بهایی را اینجا ببینید

۱۹ هزار نسخه خطی و ۳ هزار سکه تاریخی در موزه ملی ملک تهران ببینید

موزه و کتابخانه ملی ملک، همچون موزه جواهرات سلطنتی ایران، موزه ۲.۵ میلیون دلاری هنرهای معاصر تهران و کاخ موزه گلستان (نگین کاخ های ایران)، یکی از چند مقصد گردشگری منحصر به فرد پایتخت بوده که آوازه جهانی دارند.

موزه و کتابخانه ملی ملک، در میدان مشق قرار دارد. جایی که دویست و سی سال پیش توسط آغا محمد خان قاجار، تهران به پایتختی ایران انتخاب شد.

میدان مشق، جایی که وزارت خارجه در آنجا واقع شده، یکی از پایتخت های گردشگری ایران است. جایی در نزدیک خیابان امام خمینی که شاهراهی برای دیدار با تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم بوده و موزه ملی ملک، یکی از آن تماشاگه های راز است.

گزارش امروز گردشگری روزیاتو شما را با یکی از مقاصد جذاب گردشگری تهران که می تواند در اولویت های گردشگری در ایام نوروز هم باشد، آشنا می کند.

پیش از ادامه بحث، توجه شما را به گشتی در بزرگ ترین موزه وقفی کشور، جلب می کنیم.

داستان موزه ملی ملک

موزه و کتابخانه ملی ملک، یکی از مکان های کم تر شناخته شده برای اکثریت شهروندان تهرانی بوده و دنیایی از سکه ها و کتابهای تاریخی و نفیس چند هزار ساله را میزبانی می کند. چیزهایی می توان در کتابخانه ملی ملک مشاهده کرد که نمونه اش در هیچ موزه ای در کشور قابل مشاهده نیست.

حسین آقا ملک، میلیونر هشتاد سال پیش تهران قدیم، در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی، از موسسان این مجموعه فرهنگی و هنری تهران شد. او در سال ۱۳۵۱ درگذشت، اما یکی از نام آوران تاریخ و فرهنگ معاصر کشور به شمار می رود که به قول سعدی شمشاد قدان، مردیست نیک نام که نامش به نکویی می برند.

حسین آقا ملک، فرزند ارشد حاج محمد کاظم ملک التجار، از بازرگانان با نفوذ عصر خود بود و به خاطر ثروتمند بزرگ آذری تبار، زاره تهران و ساکن مشهد بود که خیریات و موقوفات ایشان مشهور است. موقوفات ملک به قدری وسیع است که آستان قدس رضوی، اداره ای برای مدیریت موقوقات ملک دارد.

در تیر ماه ۱۳۲۳، قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد. احداث ساختمان جدید کتابخانه و موزه ملی ملک در سال ۱۳۶۴ آغاز شد و ۱۱ سال بعد به اتمام رسید.

اکنون قریب به دو دهه است که کتابخانه و موزه ملی ملک، یکی از مقصدهای ناب و منحصر به فرد گردشگری در تهران و ایران شد و میزبان ده ها هزار گردشگر و محقق و اساتید علم و فرهنگ و ادب ایران و اقصی نقاط جهان شده است.

۱۹ هزار نسخه خطی و ۳ هزار سکه تاریخی

یکی از شگفتی های موزه ملی ملک، گنجینه فوق العاده ارزشمند آن است که بیش از ۱۹ هزار نسخه خطی چند هزار ساله و هزاران سکه تاریخی که قدمت برخی به بیش از ۱۵۰۰ سال پیش باز می گردد را در خود جای داده است.

کتابخانه ملی ملک با داشتن این تعداد نسخه خطی نادر و نفیس که جشنواره ای از کتابهای قیمتی و بی نظیر در ایران است، یکی از ۶ گنجینه بزرگ نسخ خطی ایران به شمار می رود. ارزش هنری آثار در کتابخانه ملی ملک، بیش از کل کتابخانه های ایران و خاورمیانه گزارش شده است.

بیش از هفتاد هزار کتاب چاپی، سه هزار کتاب چاپ سنگی و هزاران نشریه ادواری در این کتابخانه در اختیار مراجعه کنندگان قرار دارد.

در موزه ملی ملک، می توان سه هزار قطعه سکه و مدال ایرانی از سده ششم پیش از میلاد تا دوران پهلوی دوم و نیز سکه هایی از یونان، جانشینان اسکندر مقدونی و امپراطوری بیزانس و خلفای اسلامی و امپراطوری عثمانی را مشاهده کرد که جشنواره ای از زیبایی، قدمت و گشتی در تاریخ این مرز و بوم است.

همان طور که گفته شد، این موزه، گنجینه فوق العاده ای از نسخ خطی دارد. دستخط بزرگان علم و ادب و فرهنگ ایران زمین در چند قرن اخیر، در این محل نگهداری می شود که تابلوهایی بزرگ از تصاویر این دستخط ها، در ورودی این مجموعه غنی ادبی و گردشگری تهران در معرض دید قرار گرفته است.

نگاهی به گنجینه دستخط ها در موزه ملی ملک

دستخط یازده تن از نام آوران فرهنگ و ادب ایران زمین به صورت تابلو در بخشی از موزه ملی ملک در معرض دید عموم قرار گرفته که یکی از دیدنی ترین بخش های این موزه مهم پایتخت به شمار می آید.

گفتنی است که اصل این دست خط ها در موزه ملی ملک نگهداری می شود و البته برخی از آن ها در مناسبت های خاصی در معرض دید قرار می گیرد.

دست خط علامه میر حیدر آملی

در نسخه خطی شماره ۵۹۸ موجود در کتابخانه ملی ملک، دست خطی از علامه «بها الدین سید حیدر بن علی بی حیدر علوی حسینی آملی» که در ۷۹۴ هجری قمری وفات کرد، مشاهده می شود. وی، معروف به علامه میر حیدر آملی، از عارفان، صوفیان، فقها و محدثان و از برترین متفکران امامیه به شمار می رود.

ایشان پس از تحصیل علوم متداول زمان در آمل، خراسان و اصفهان به مشاغل دیوانی پرداخت و سرانجام در درباره «فخر الدوله حسن بک کیخسرو»، آخرین پادشاه آل باوند، به وزارت رسید.

در سال ۷۵۰ هجری قمری به زیارت خانه خدا نائل آمد و پس از آن به شوق زیارت و اقامت در جوار تربت پاک پیامبر اسلام، به مدنیه می رود که به علت بیماری به عراق بازگشته و در نجف به ریاضت و عبادت می پردازد.

«سید حیدر» در دوره اقامت در عراق، از تعلیمات دو استاد، «فخر المحققین شیخ محمد بن حسن بن مطهر حلی» و «مولانا نصیر الدین کاشانی حلی» بهره برد.

وی در اواخر این دوره، رساله «نقد النقود فی معرفه الوجود» را در باب اثبات وجود خداوند و در قالب اصول ثلاثه تالیف کرد. رساله مذکور، که بخشی از آن را در بالا مشاهده می کنید در گنجینه نسخ خطی موزه ملی کشور نگهداری می شود.

دست خط عبید زاکانی

از عبید زاکانی، در کتابهای دوره مدرسه بسیار خوانده و شنیده ایم. دست خط خواجه نظام الدین عبیداله زاکانی که در سال ۷۷۲ هجری قمری در نصف جهان وفات یافت و در تصویر بالا مشاهده می کنید، یکی از آثار نفیس در گنجینه کتابخانه ملی ملک است. وی را عبید زاکانی می نامیدند که از شعرای طنز پرداز و نقاد چیره دست سده هشتم هجری قمری بود.

او از خاندان زاکانیان قزوین است که از مهاجران تیره بنی خفاجه بودند. عبید بین سال های ۷۱۶ تا ۷۶۷ در خدمت «جلال الدین شاه شجاع بن امیر مبارز الدین محمد مظفری» در کرمان به سر می برد و نسخه ای از یادگارهای این ایام در گنجینه نسخ خطی کتابخانه ملی ملک موجود است.

اشجار و اثمار، معروف ترین اثر علا، بخاری منجم، کتابی است که در علوم نجوم که به صفات و منسوبات بروج و کواکب، احکام قرائات، موالید و تیسیرات پرداخته است. در ظهر نسخه مزبور، و نیز در ترقمیه آن، نام عبید به چشم می خورد که در تاریخ ۲۱ محرم ۷۶۷ قمری، کتابت نسخه را به انجام رسانده است.

در ابتدای نسخه و محاذی رقم عبید، رقم فرزندش، اسحاق بن عبید زاکانی دیده می شود که صریحا مرقوم نموده که این کتاب به خط عبید بوده و حق الارث به وی رسیده است.

درباره حکایت جالب عبید، در آینده در روزیاتو، بیشتر خواهیم گفت.

دست خط علامه قطب الدین شیرازی

«ابواثنا قطب  الدین محمود بن ضیا الدین مسعود بن مصلحح کازرونی شیرازی»، مشهور به علامه قطب الدین شیرازی که در سال ۷۹۰ هجری قمری در تبریز دار فانی را وداع گفت، عارف، حکیم و طبیب و منج و ریاضیدان بزرگ سده هشتم هجری قمری بود.

او از شاگردان منجم و فیلسوف بزرگ ایران، «خواجه نصیر الدین طوسی» و «صدر الدین قونوی» معرفی شد. او در فن طبابت، به قدری مسلط بود که در سن ۱۴ سالگی و پس از فوت پدر، ریاست دارالشفای پدر را بر عهده گرفت.

در سن ۲۷ سالگی به مراغه رفت و در کنار تعلیم نزد خواجه نصیر الدین طوسی به همکاری با وی در تدوین «زیج ایلخانی» مشغول شد.

وی در ۳۰ سالگی، برای زیارت «مولانا جلال الدین بلخی» به قونیه رفت و به حضور وی مشرف شد.

در گنجینه نسخ خطی کتابخانه ملی ملک، نسخه ای از «دره التاج لفره الدباج» که وی به نام «امیر دباج بن فیلشاه بن رستم بن دیاج» از امرای اسحاق وند گیلان نوشته، به خود خط علامه موجود است.

در ظهر این نسخه که به شماره ۱۲۵۸ ثبت شده است، آمده که وی این نسخه را در سال ۷۰۶ هجری قمری برای «شرف الدین حسین ماستری» نوشته است.

دست خط محمد باقر مجلسی

«محمد باقر بن محمد نقی مجلسی»، معروف به علامه مجلسی و مجلسی ثانی، فقیه شیعی و ملا باشی ایران که بالاترین مقام دینی پس از شاه روزگار بود، در دوران شاه سلیمان و شاه سطان حسین صفوی می زیست.

وی در سن ۱۴ سالگی، از ملاصدرا، اجازه روایت گرفت و سپس در نزد اساتیدی چون ملا محسن فیض کاشانی روایتگر شعر ماندگار در وصف روز عاشوار، و شیح حر عالمی به آموزش صرف و محو و معانی و بیان، لغت، ریاضی، تاریخ، فلسفه، حدیث، رجال و کلام پرداخت.

وی در طول ۷۳ سال زندگی پر برکت خود، بیش از ۱۰۰ کتاب به زبان های فارسی و عربی نوشت. بحار الانوار، تنها یک نمونه از تالیفات علامه است که پیش نویس آن به خط علامه در ۲۲ مجلد با تاریخ کتابت ۱۰۷۷ هجری قمری در گنجینه نسخ خطی کتابخانه ملی ملک موجود است.

دست خط ملاحسین واعظ کاشفی

«کمال الدین حسین بن علی بیهقی سبزواری»، مشهور به «ملاحسین واعظ کاشفی»، از علمای ایرانی، جامع علوم دینی، عارف معارف الهی و مسلط به قنون غریبه، نجوم و ریاضیات و متبجر در اصول موعظه و خطابه، در زمان «سلطان حسین بایقرا» در هرات و نیشابور به وعظ و ارشاد می پرداخت.

او را برادر همسر «مولانا عبدالرحمان جامی» و ملازم «امیر علیشیر نوایی» می دانند. او کتابی به نام «روضه الشهدا» دارد که در مقاتل خاندان رسالت نگاشته و کلمات روضه و روضه خوانی دارد.

نسخه ای از شرح المخلص جغمینی به شماره ثبت ۶۵۰ در گنجینه نسخ خطی کتابخانه ملی ملک محفوظ است که به سفارش «ملا حسین واعظ» استنساخ شده و دست خط وی و پسرش، فخر الدین علی در پشت آن مشاهده می شود.

دست خط علامه حلی

شاید برای شما جالب باشد که دست خط یکی از بزرگان علم و ادب این مرز و بوم را مشاهده کنید. در بالا، دست خط این عالم بزرگ به تصویر کشیده شده است که در نسخه خطی شماره ۲۲۲۰ کتابخانه ملی ملک موجود است.

«آیت الله جمال الدین حسن بن یوسف بن علی بن مطهر الحلی»، معروف به «علامه حلی»، از علمای شیعه امامیه، اصولی، محدث و ادیب و ریاضیدان و حکیم  و مفسر بود. وی از کودکی، به زیادی هوش و فراست شهره بود و حکمت و معقول را نزد خواجه نصیر الدین طوسی، کاتبی قزوینی و حیکم منطقی شافعی خواند.

فقه، کلام، اصول، ریاضیات، ادبیات، علوم عربی را نیز نزد دایی خود، محقق حلی، پدرش سدید الدین یوسف، سیداحمد ین طاووس، سید علی بن طاووس و ابن میثم بحرانی و دیگر علمای بزرگ امامیه فرا گرفت.

در گنجینه نسخ خطی کتابخانه ملی ملک، نسخه ای از «ارشاد الذهان الی احکام الایمان» به شماره ۲۲۲۰ که در سده هشتم قمری کتابت شده است و به خط علامه است، مشاهده می شود.

دست خط ملا محسن فیض کاشانی

«محمد بن شاه مرتضی بن شاه محمود کاشانی»، مشهور به «ملا محسن» و متخلص به «فیض»، فیلسوف و شاعر دوره صفوی است و از شاگردان و داماد های ملاصدرا بود که عنوان فیض را نیز صدر المتالهین به وی اعطا کرد.

ملا محسن، با وجود اشتغال و استغراق در تدریس، وعظ، امامت، قضا،در حدود ۲۲۰ جلد کتاب ، رساله و حواشی مفصل و معتبر و مفید نگاشت و از خود به یادگار گذاشت.

در گنجینه نسخ خطی کتابخانه ملی ملک، نسخه گرانقدر و منحصر به فردی با عنوان «دلایل الاحکام»، به شماره ثبت ۲۸۳۶ در باب احکام فقهی نماز موجود است که در از آن، در فهرست آثار وی نیز یاد نشده و گویا تنها نسخه موحود از این کتاب است.

دستخط ملاصدرا

صدر المتالهین، محمد بن ابراهیم بن یحی شیرازی، معروف به ملاصدرا، از بزرگان فلسفه و حکمت اشراق و صاحب فرضیه حرکت جوهری است. وی، تنها فرزند خواجه اراهیم قوام، از وزرا، و بازرگانان به نام صفوی در شهر شکر و شیرینی و بهار نارنج (شیراز) است.

وی در سن شش سالگی، به همراه پدر، به قزوین که پایتخت آن روزگار بود رفت و دوران نوجوانی و جونی اش را در آن سامان سپری کرد.

وی در همان جا، با شیخ بهایی و میرداماد آشنا شد و تا سال ۱۰۰۶ قمری، که پایتخت صفویان رسما به نصف جهان (اصفهان) منتقل شد، به تحصیل علم مشغول شد. در این سال ، به همراه اساتید خود به پایتخت جدید مهاجرت کرد.

در گنجینه نسخ خطی کتابخانه ملی ملک، نسخه ای از الاربعون تالیف شیخ بهایی به خط ملاصدرا موجود است که دیدن آن را به علاقمندان فرهنگ و ادب ایران، توصیه می کنیم.

دست خط ابن مسکویه

دیگر نام آور فرهنگ و ادب ایران زمین که در این گفتار به معرفی دست خط وی می پردازیم، ابو علی احمد بن محمد بن یعوقب مسکویه، مشهور به این مسکویه و ملقب به خازن از اکابر علم و دانش این مرز و بوم است.

وی در ریاضیات و کلام و اخلاق و طلب و علم لغت، استاد بود. این مسکویه در اخلاق، صاحب نظر بوده و یکی از بهترین کتب اخلاقی تمام دوران تمدن درخشان اسلامی را نوشته است و آن را «تهذیب الاخلاق» نامیده اند.

یکی از کتابهای جالب ابن مسکویه، «الفوز الاصفر» است که در فلسفه و متعلقات آن و نیز در اصول دیانت ها و حقایق نقوس نوشته است. او در این کتاب، رای خود درباره مخلوقات و نسبت آنان با یکدیگر و اختلاف طبقات آن ها از جماد و نبات و حیوان را در ۱۰ فصل بیان می کند.

در گنجینه نسخ خطی کتابخانه ملی ملک، نسخه ای از کتاب اخیر با شماره ثبت ۵۹۲۲ و تاریخ کتابت ۴۱۰ هجری قمری موجود است که در ظهر نسخه، اجازه ای در ۹ سطر و با نوشته این مسکویه دیده می شود.

دست خط شیخ بهایی

«بها الدین محمد بن عزالدین حسین بن عبدالصمد»، مشهور به شیخ بهایی، دانشمند نامدار عصر صفوی است که در فلسفه، منطق، طب و ریاضیات، تبحر داشت. در حدود ۹۵ کتاب و رساله در سیاست و حدیث و ریاضی و اخلاق و نجوم از وی به یادگار مانده است.

به پاس خدمات وی به علم ستاره شناسی، یونسکو در سال ۲۰۰۹ میلادی، این سال را به نام نجوم و شیخ بهایی نام گذاری کرد.

شیخ بهایی، در شماره مولفان پر اثر در علوم گوناگون است و آثار او تماما موجز و بدون حشو و زواید است. یکی از مشهور ترین آثار شیخ، ‌«مفتاج الفلاح» است که وی در آن به اعمالی که یک مسلمان در طول یک شبانه روز باید انجام دهد اشاره کرده است.

امیدواریم بزرگ ترین مجموعه وقفی خاورمیانه، از طریق شبکه های اجتماعی. بخشی از گنجینه فوق العاده خود را از طریق فضای مجازی نیز در اخیار لشکر میلیونی کاربران جامعه اطلاعاتی کشور قرار دهد.