نگاهی به سوغات رنگارنگ و خوشمزه لرستان؛ دیار آبشارهای ایران

لرستان گردی با طعم ترخینه، برساق و کلوچه بروجردی

کهن دیار ده هزار ساله پارس با اقلیمی شگفت انگیز که سرزمین اقوام ایرانی به شمار می رود، یکی از بکر ترین مقصدهای گردشگری در خاورمیانه بوده که ظرفیت های فوق العاده و باور نکردنی آن، عاشقان بسیاری را شیفته خود می کند.

یکی از شگفت انگیز ترین مقصدهای طبیعت گردی کشور که پتانسیل های فرهنگی و تاریخی بسیاری در خود جای داده است، لرستان، دیار افلاکیان، عروس آبشارهای ایران و یکی از پایتخت های تمدن بزرگ پارسی است.

پیش از ادامه بحث، به گشتی شش دقیقه ای در دریاچه زیبای گهر ازنا از توابع استان سر سبز لرستان می رویم.

لرستان کجاست؟

لرستان، مهد کریم خان زند و قلعه فلک افلاک، اقلیم آبشارهای شگفت انگیز و سرزمین پر افتخار ایران زمین، جایی کمتر شناخته شده برای بیشتر مردم به ویژه عاشقان ایرانگردی است. به همین خاطر، ظرفیت های فرهنگی، طبیعت گردی و حتی روستا گردی آن، آنطور که شایسته و بایسته است، مورد توجه قرار نگرفته.

لرستان از شمال با استان‌های همدان و مرکزی، از شرق با استان اصفهان، از جنوب با خوزستان و از غرب با استان‌های کرمانشاه و ایلام همسایه است. همچنین، این استان از طریق باریکه‌ای در سمت جنوب شرقی دارای مرز بسیار کوتاهی با استان چهار محال و بختیاری است.

لرستان، اقلیم قوم غیور لر و از جمله استان های غربی کشور محسوب می شود که قریب به ۳۰ هزار کیلومر مربع وسعت دارد و جمعیتی کمتر از ۲ میلیون نفر را در خود جای داده است. خرم آباد پایتخت زیبا و جذاب لرستان، در فهرست بیست شهر بزرگ ایران قرار دارد. دیار کوهستانی، سر سبز و هیجانی لرستان، یکی از مقصدهای گردشگری فوق العاده در کشور بوده که سراسر آن را کوه های زاگرس پوشانده اند.

افتخار بلند لرستان، اشترانکوه است که بیش از ۴۱۰۰ متر ارتفاع دارد و یکی از مقصدهای کوهنوردی در کشور به شمار می رود. درود، ازنا و الیگودرز، از جمله شهرهای لرستان هستند که در طول سال، گردشگران بسیاری را میزبانی می کنند.

لرستان را همچون جیرفت، یکی از سکونت گاه های قدیمی بشر می دانند. اهمیت فوق العاده تاریخی و باستانی دیار افلاکیان به قدری است که در موزه باستان شناسی ایران که در ردیف برترین موزه های باستانی جهان قرار دارد، یکی از بخش های چهارگانه به اکتشافات باستان شناسی لرستان اختصاص پیدا کرده است.

لرستان در فهرست استان های پر آب کشور قرار دارد و بیش از ۱۰ درصد آن را آب تشکیل می دهد.

لرستان جایگاه آثار باستانی و تاریخی فراوانی است که می‌توان آن‌ ها را به سه دوره پیش از تاریخ، دوره ایران باستان و دوره اسلامی تقسیم کرد. یافته‌ های پیش از تاریخ لرستان، بیشتر شامل نقاشی‌ ها، کنده‌ کاری‌ های غارها، سفالینه‌ ها و اشیای مفرغی هستند.

به دلیل کوهستانی بودن منطقه، نخستین ساکنان در مناطق مرکزی و غربی لرستان سکونت یافتند. در این استان، بیش از ۲۵۰ غار و پناهگاه صخره‌ای وجود دارد که نیمی از آنان در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌ اند.

از جلمه غارهای مهم می‌ توان به غارهای منقوش پیش از تاریخ هومیان یک، هومیان دو و میر ملاس کوهدشت و دوشه بخش چگنی خرم‌آباد، غارهای مسکونی پیش از تاریخ دره خرم‌آباد مانند غارهای پاسنگر، قمری، کنجی، گرارجنه و یافته و غار باستانی و شگفت‌ انگیز کلماکره پلدختر و غار تمندر، غار شاهرود و غار بزنوید الیگودرز اشاره کرد.

با این مقدمه به سراغ معرفی سوغات رنگارنگ دیار افلاکیان می رویم.

عسل لرستان

این یک مثل قدیمی است که هر جا طبیعت خوب دارد، عسل خوب هم در آن یافت می شود. عسل، نخستین ارمغان از دیار افلاکیان است که می توان آن را در شهرها و روستاهای آن پیدا کرد. طبیعت بکر، دیدنی و هزار رنگ لرستان، بستر خوبی برای زنبور داری بوده و تولید عسل لرستان با رقم ۱۵۰۰ تن در سال، رتبه هفتم در کشور را دارد. شما می توانید یکی از مرغوب ترین عسل ایران را در لرستان پیدا کنید.

روغن حیوانی: ارمغان دلفان

بسیاری از افراد گمان می کنند که بهترین روغن حیوانی متعلق به کرمانشاه است، در حالی که روغن حیوانی لرستان نیز در ردیف بهترین ها قرار می گیرد. شهرستان دلفان لرستان، به دلیل داشتن روغن حیوانی مرغوب و معطر، در این زمینه پیشتاز است.

علت مرغوبیت روغن لرستان را باید در چراگاه های پهناور و سرسبز لرستان دانست که ظرفیت خوبی را برای دامداران و کشاورزان فراهم می کند. دام های عشایر، از مراتع، چمنزار، کوه های انباشته از پوش جنگلی و گونه های گیاهی تغذیه می کنند و فرآورده های بدست آمده از آن ها نیز کیفیت بالایی دارد.

شیوه کار به این گونه است که زنان عشایر از شیر دام، ماست تهیه کرده و آن را درون ظرف هایی که مشک نامیده می شود ریخته و به شدت تکان می دهند. با افزودن مقداری آب و نمک، از آن دوغ و کره درست می شود. با آب کردن و جوشاندن این کره خالص، روغن معطری بدست می آید که به عنوان روغن حیوانی وارد چرخه مصرف می شود.

روغن حیوانی مانند عسل سوئدی، در رنگ های زرد و سفید عرضه می شود و در گویش محلی به آن روغن دان گفته می شود.

کلوچه بروجردی

کلوچه بروجردی از جمله دیگر سوغات خوشمزه لرستانی ها است که دست کمی از کلوچه کرمانشاه و شمال ندارد. کلوچه قندی یا کلوچه بروجردی، از جمله شیرینی های لذیذ سنتی کشور است که با ترکیب آرد، گندم، رنگ های طبیعی، مغز بادام و روغن حیوانی لرستان طبخ می شود و یکی از شیرینی هایی است که اگر در نوروز ۹۶ به خانه های این مردم خونگرم بروید، حتما مشاهده خواهید کرد.

شیرینی آردی

شیرینی آردی را در شهرهای مختلف ایران می توان پیدا کرد. این خوراکی از جمله شیرینی های سنتی خوشمزه لر ها بوده که به دلیل ماندگاری بالا و انواع و اقسام طرح ها و رنگ ها، طرفداران بسیاری دارد.

شکر، آرد، روغن و هل و دارچین، از جمله موارد تشکیل دهنده شیرین آردی است که با افزودن طعم دهنده های مختلف تهیه می شود.

معروف ترین شیرینی های آردی را می توان در نوع گردویی، آردی نخوردی، آردی نارگیلی و زعفرانی مشاهده کرد.

سمنوی بروجرد

سمنوی بروجرد، گر چه به اندازه سمنوی عمه لیلا در تجریش تهران شهرت ندارد، اما یکی از سوغات خوشمزه دیار آبشارهای ایران است. جوانه گندم یکی از مواد مغذی بوده که در تهیه سمنو از آن استفاده می شود. بروجردی ها در طبخ آن تبحر زیادی دارند.

کاک

کاک هم سوغاتی ماندگار کرمانشاه است، اما لرها به واسطه روغن خوبی که در اختیار دارند، در طبخ آن ماهر هستند. در لرستان، این شیرینی سنتی خوشمزه را با ترکیب آرد، روغن حیوانی و زعفران تهیه و به بازار عرضه می کنند.

کیفیت بالا و عدم استفاده از افزودنی های مصنوعی و مواد نگهدارنده، سبب می شود تا این شیرینی از جمله سوغات مرغوب به شمار برود.

نان ساجی

ایران سرزمین نان محسوب می شود و هر گوشه ای از این مرز و بوم هزاران ساله، مملو از نان های سنتی خوشمزه در طرح و رنگ های مختلف است. نان لرستان، نوعی نان پهن و نازک است که روی یک صفحه فلزی دایره ای شکل به نام ساج درست می شود که به نان ساجی هم شهرت دارد.

انواع مختلف آن با نام های نان تیری، تپ تپی و فه تیره شناخته می شود. البته فه تیره با نان فتیر اراکی ها کاملا متفاوت است. نان ساجی علاوه بر لرستان، در کردستان، کرمانشاه و خوزستان هم طبخ می گردد و مخاطبان بسیار دارد.

حلوا ارده

این سوغاتی در کشورهای خاورمیانه به وفور یافت می شود و به نوعی نماد بین المللی بودن هر شیرینی فروشی در اقصی نقاط جهان به شمار می رود. هر مغازه ای در دنیا که حلوا و ارده ایران و کشورهای عربی را به فروش می رساند، احتمالا غذای ملل در آن یافت می شود.

در لرستان، حلواهای متفاوتی وجود دارند که در تهیه آن از مواد مختلفی مانند شیره انگور استفاده می گردد. از جمله محصولاتی که می توانید از بازارهای لرستان تهیه کنید، ارده شیره انگور و خرما و همچنین حلوا ارده و حلوا مغزی است که پر از مغز پسته و مغز بادام است.

توصیه می کنیم به جای نوتلا و کنفلکس و برخی از غذاهای غیر مفیدی که در وعده های غذایی استفاده می کنید، سبک تغذیه خود را با حلوا ارده لرستانی ها، ارتقا دهید که خاصیت غذایی فوق العاده ای دارد.

ترخینه

اگر بلغور گندم و جو را در دوغ بریزید و آن را برای مدتی بجوشانید، ترخینه حاصل می شود. این ترکیب به صورت گلوله در آورده و زیر آفتاب قرار می گیرد تا خشک شود و سپس به بازار منتقل گردد. لرها تکه های خشک شده ترخینه را با حبوبات و سبزی معطر، ترکیب کرده و آشی لذیذ تهیه می کنند.

برساق لرستانی ها

برساق نوعی شیرینی خشک لرستان است که طرفداران زیادی داشته و در بسیاری از شیرینی فروشی های خرم آباد و شهرهای این دیار یافت می شود. برای تهیه این شیرینی خمیری، از آرد، شکر، رازیانه، تخم مرغ و شیر استفاده می کنند. در این ترکیب، گردو، دارچین، گلاب و هل نیز مورد استفاده قرار می گیرد تا پس از مخلوط شدن و سرخ شدن، آماده مصرف گردد.

علاوه بر این سوغات لذیذ، لرستانی ها صنایع دستی جالب و جذابی دارند که در ادامه به شماری از آن می پردازیم. بیش از ۵۰ هزار نفر از مردم لرستان در عرصه صنایع دستی مشغول به فعالیت هستند که ۱۰ درصد آن ها را عشایر تشکیل می دهند.

صنایع دستی

صنایع دستی هر منطقه‌ ای نشانی از ذوق و هنر و همچنین سبک زندگی اهالی آن منطقه بوده که در برهه‌ ای از زمان بر حسب نیاز پدید آمده است.

صنایع دستی در استان لرستان را با توجه به تولیدکنندگان آنها، می‌توان به چند بخش تقسیم کرد: صنایع دستی ساخته شده توسط عشایر، مردم روستا و شهرنشینان. در این میان صنایع دستی عشایر تنوع بیشتری دارد؛ به این علت که عشایر با توجه به نیازهای خود کالای مورد نظر را تهیه می‌کنند تا از این طریق کسب درآمد داشته باشند.

 ورشو سازی

یکی از صنایع دستی پر مخاطب لرستانی ها نامی خاص دارد که پایتخت لهستان را به ما یادآوری می کند.

ورشو سازی صنعتی است که در لرستان سابقه دویست ساله داشته و یکی از آوازه های لرستان در خارج از مرزها به شمار می رود. ورشو در واقع نوعی فلز سفید است که همچون نقره به نظر رسیده و از ترکیب ۲۰ درصد نیکل، ۳۵ درصد روی و ۴۵ درصد مس تشکیل می شود.

این فلز، قابلیت چکش خوری و ذوب شدن خوبی دارد و قالب گیری آن بسیار آسان است. گفتنی است که  ورق‌های ورشو با استفاده از فن چکش‌ کاری و خم‌ کاری با دستگاه‌ های ساده و نیروی بازوی هنرمند، به آثاری همچون سینی، دیس، بشقاب، قاشق و چنگال، سماور ذغالی، قوری، زیر سماوری، چای‌ دان، قندان، استکان، گلاب‌ پاش، آفتابه لگن، سرمه‌ دان و … تبدیل می شوند و عرضه می گردند.

امروزه بارز ترین اثر این هنر، سماورهایی هستند که در مغازه های لرستان به چشم می خورند.

جاجیم بافی

جاجیم لرستان هم مانند جام جیم دیگر مناطق ایران زمین، شهرت بالایی دارد؛ زیر اندازی که از هر طرفش می توان استفاده کرد و طرح ها و نقش های زیبا و رنگارنگی دارد. بافت جاجیم در اکثر روستاهای کشور رواج یافته و هر منطقه بر اساس فرهنگ و سنت خود، به جاجیم بافی اقدام می کند .

وقتی بهار و پاییز از راه می رسد، زنان هنرمند و توانای لرستانی نخ های پشمی را با رنگ های طبیعی در آمخیته و در بافت جاجیم از آن استفاده می کنند. نقوشی که در جاجیم به کار می رود عبارتند از: شونه، دنو موشی، شیروز، گلی و هچه.

شاید امروزه بر چهره ی این دست بافته ی اصیل گرد و غبار فراموشی نشسته باشد، اما هنوز هم بسیاری برای زینت دادن به خانه هایشان آن را به کار می گیرند. اگر به خیابان نجات الهی تهران رفتید، جاجیم لرستانی ها را پیدا می کنید.

گیوه: کفش لرستانی ها

کسانی که تجربه پوشیدن گیوه دارند، به خوبی می دانند که این پاپوش سنتی ایرانی یکی از راحت ترین پوشش ها برای پا در هر مکان است. گیوه بسیار سبک و بادوام بوده و در بسیاری از مناطق شهری و روستایی کشور تولید می شود.

برای دوخت گیوه، از نخ قالی، نخ ابریشم و ضایعات چرمی استفاده می کنند.

حصیر لرستان

لرستان به حصیر بافی نیز شهرت دارد. حصیر بافی از صنایع دستی قدیمی بوده که نه تنها در ایران بلکه در نقاط مختلف جهان یافت می شود. برای انجام این کار، ابتدا حصیر را مرطوب و نرم کرده و سپس آن ها را به صورت تار و پود می بافند تا به صورت سطحی یکپارچه درآید.

با استفاده از این هنر، زیر انداز، سبد و محصولات حصیری درست می کنند که نمونه هایش را حتما در شمال گردی و جنوب گردی در ایران مشاهده کرده اید.

نمد مالی: سوغات خرم آباد لرستان

در اغلب کارگاه های بروجرد و خرم آباد، نمد مالی شهرت داشته و مخاطبان بسیاری دارد. کلاه نمدی، تن پوش های نمدی و انواع زیر اندازهای نمدی لرها در طرح و نقش های مختلف را می توان در این دیار پیدا کرد.

خراطی: هنر چوب کاری لرستانی ها

خراطی، هنر چوب کاری لرستانی ها است که توسط دستگاه مخصوص صورت می گیرد و طی آن، ابزار مختلفی همچون قلیان، گهواره، پایه آباژور و ظروف مختلف تولید می شود. خراطی در ایران زمین،‌ قدمت چند هزار ساله دارد.

 بقایای نقش برجسته‌ های کاخ داریوش در تخت جمشید که در آنها تخت و چهار پایه و عودسوز مزین به هنر خراطی هستند، حکایت از قدمت دیرینه ی این هنر دارند.

قالبیافی: ارمغان لرستان

یکی از سوغات زیبا و جذاب لرستان که می تواند به عنوان سرمایه ای ماندگار و خاطره ای به یاد ماندنی از لرستان در نظر گرفته شود، قالیبافی بوده که در طرح ها و رنگ های مختلف تولید می گردد. عشایر لر در بافت قالی هایی با طرح ها و رنگ های مختلف تبحر بسیاری دارند.

علاوه بر قالیبافی، گلیم بافی هم در لرستان فعالان زیادی دارد. گلیم را با پشم حیوانات اهلی می بافند و مانند فرش، از آن استفاده می شود. در لرستان گلیم های مرغوبی با استفاده از رنگ های سیاه، سبز، آبی و سفید با نقوش خاص منطقه دیده می شود.

از ماشته بافی تا حرمی بافی

دو صنعت مهم دیگر هم در استان لرستان وجود دارد که نام آن ها را خیلی کم شنیده ایم. بیش از ۵ هزار نفر در این عرصه در لرستان مشغول به فعالیت هستند.

یکی از آن ها ماشته بافی است که در واقع دست بافته ای پشمی و منقوش است که در اکثر مناطق کشور به نام جاجیم شناخته می شود. اما در خرم آباد نامش را ماشته یا موج گذاشته اند.

برای تولید این دست بافته ی بسیار قدیمی از نخ پشمی الوان استفاده می شود و نقوشی همچون گل پتویی، چهارخانه آو و دار (آب و درخت)، راه راه، هشت خانه، خانه پنجزاری به آن زینت می دهند. باید بدانید که ماشته به عنوان رختخواب پیچ استفاده می شود اما در میان عشایر و روستاییان به عنوان زیر انداز، روانداز و روی کرسی نیز کاربرد دارد. در شهرها از این دستبافته برای روفرشی، رومبلی، انواع پشتی،کیف زنانه، ساک، تزئین منزل و… استفاده می گردد.

دیگر هنر پر کاربرد، حرمی بافی است که از صنایع دستی معروف اما کمتر شناخته شده لرستان است. حرمی یا ارامی نام یکی از دست بافته های استان لرستان است که بافت آن در شهرستان بروجرد رواج دارد. پیشتر این دستبافته را از تار و پود پشمی می بافتند اما امروزه در تار آن، نخ های پنبه ای به کار می برند.

ابعاد حرمی یک متر در هفتاد سانتیمتر است و برای منقوش ساختن آن از نقوش گل و پروانه، شانه ای و خطوط موازی و رنگ های قرمز لاکی و سرمه ای استفاده می کنند. در گذشته کاربرد حرمی به عنوان بقچه و زیر انداز حمام بوده است.

برای آگاهی از ظرفیت های گردشگری لرستان، به سایت اداره کل گردشگری این استان مراجعه کنید.

امیدواریم نمایشگاه سراسری صنایع دستی لرستان برای رونق بیشتر صنایع دستی این خطه سر سبز، در سال آینده راه اندازی شود و مشکل بیمه فعالان این عرصه در لرستان نیز با کمک مجلس در برنامه ششم توسعه، مرتفع گردد.