دیدار با «سوسن چلچراغ»؛ عروس جذاب گیلانی ها

سفری به داماش، سرزمین گل نادر و سر به زیر ایران

در ایران پهناور چهار فصل که یکی از مقصدهای شگفت انگیز قاره کهن به شمار می رود، بیش از ۱۲ هزار گونه گیاهی شناسایی شده که بیش از ۱۲ درصد آنها، فقط در ایران به صورت طبیعی رشد و نمو دارند و از جمله ذخایر ژنتیکی ارزشمند و گران بهای سرزمین ایران به شمار می روند.

گل های افسانه ای: لاله واژگون و سوسن چلچراغ، از جمله دو گیاه نادر و ارزشمند سرزمین ایران است که هم از نظر زیبایی و هم خواص دارویی و ارزش ژنتیکی، در فهرست برترین گیاهان کشور به شمار می روند که اتفاقا هر دو نیز در فهرست گونه های در معرض خطر قرار دارند.

لاله واژگون را از دشت های لاله لرستان تا اصفهان می توان به نظاره نشست که اتفاقا در فصل بهار به خصوص از اواسط اردیبهشت ماه، فرصت ممتازی برای تماشای این مخلوق زیبای طبیعت ایران فراهم می شود که در گفتاری به آن پرداختیم.

گل سوسن چلچراغ که داماش گیلان را در فهرست مقصدهای خاص گردشگری طبیعی کشور قرار داده است، اگر چه شهرتی کم تر از لاله واژگون سلطنتی ایران دارد، اما به نظر می رسد که جشنواره گل سالانه سوسن چلچراغ بتواند زمینه آشنایی بهتر و بیشتر هموطنان با این گونه گیاهی منحصر به فرد را فراهم کند.

گزارش امروز سرویس گردشگری روزیاتو، شما را با گل سر به زیر ایران آشنا می کند.

با ما همراه باشید.

درباره جشنواره سوسن چلچراغ

هر ساله به جهت گرامی داشت گل دهی گیاه کمیاب سوسن چلچراغ ایران، در منطقه ییلاقی داماش روستای عمارلوی رودبار از توابع استان سر سبز و مهمان نواز گیلان، جشواره سوسن چلچراغ برگزار می شود که مقصد گردشگری خاصی را در خردادماه گیلان پدیدار می کند.

در این جشنواره که فرصتی برای آشنایی با این گل و ظرفیت های گردشگری و طبیعی منطقه است، آیین های بومی و محلی مانند سیاه بازی، لافند بازی و موسیقی سنتی برگزار می شود. هر ساله هزاران نفر از این جشنواره دیدنی گل و گیاه بازدید می کنند که انتظار می رود شمار مخاطبان جشنواره امسال بیش از سالهای قبل باشد.

برای آشنایی با این جشنواره زیبا، کلیپ ۴ دقیقه ای زیر را تماشا کنید.

چنین جشنواره ای فرصت خوبی برای توسعه اکو توریسم منطقه بوده و به نظر می رسد که عامل مطلوبی برای معرفی این امانت و میراث طبیعی گیلان به مردم باشد. منطقه ییلاقی داماش گیلان یکی از مقصدهای گردشگری طبیعی کمتر شناخته شده این استان که سالانه میزبان دوستداران سوسن چلچراغ می شود.

جالب است که بدانید سوسن چلچراغ از جمله گیاهان نادر ایران، تنها در رودبار و لنکران جمهوری آذربایجان می روید.

سازمان محیط زیست گیلان با همکاری اداره گردشگری این استان، جشنواره سوسن چلچراغ را به مدت یک هفته برگزار می کند و افرادی که علاقمند هستند تا در جشنواره خرداد ۹۶ شرکت کنند، از اکنون فرصت دارند تا از طریق درگاه انجمن صنفی مسافرتی و جهانگردی گیلان درتورهای اکو توریسم مربوطه ثبت نام کنند.

بازدید از منطقه برگزاری جشنواره به دلیل حفاظت های انجام شده، تنها در زمان خاصی با مجوزهای مربوطه امکان پذیر است. بنابراین عاشقان گل گردی در ایران، می توانند از این فرصت بی بدیل استفاده کرده و یکی از کمیاب ترین گل های ایرانی را از نزدیک تماشا کنند.

دختران جوان گیلانی با لباس های گل دوزی شده محلی، سبدهایی از گل سوسن چلچراغ را بر سر و دست گرفته و زیبایی خاصی به مراسم می بخشند. جشنواره گل سوسن چلچراغ معمولا در هفته محیط زیست برگزار می شود و سال گذشته،‌ هفتمین دوره آن برگزار گردید.

اهالی منطقه عمارلو با لباس‏‌های محلی زیبا در آن شرکت می‏‌کنند و با شادی و نشاط مراسم ویژه‌ای را بر پا می‌کنند.

کشتی گیله مردی، طناب‏کشی، خرپشتک، چوب بازی (رقص چوب)، تیش بازی (نوعی بازی محلی) چرخ و فلک، هلولک، گلفا و دور بچرخان، از جمله بازی‌هایی است که در این ایام بیشتر رواج دارد. در این روزها، بازارچه‌‏های محلی برپا می‏‌شوند و نغمه‏‌های شورانگیز و ترانه‏‌های دلنشین روستایی با همراهی سازهای نی، تنبک، تنبور، کمانچه و سنتور به گرمی جشنواره سوسن چلچراغ می‏‌افزایند.

به دلیل آنکه این گیاه از نیمه دوم خرداد تا ۱۵ روز گل می دهد، این جشنواره فرصت خوبی برای عکاسان و طبیعت گردها بوده تا مناظر جذابی را برای شکار لحظه های ناب در اختیار داشته باشند. رویشگاه سوسن چلچراغ که اکنون مکان برگزاری جشنواره سالانه است، به مساحت ۴ هکتار، تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست کشور قرار دارد.

پس، اگر خرداد امسال فرصت گیلان گردی داشتید، جشنواره گل سوسن چلچراغ را در برنامه قرار بدهید.

داماش کجاست؟

داماش را باید یکی از زیباترین نقاط ایران دانست که در فصل بهار و تابستان، طبیعی شگفت انگیز دارد.

این روستا که یکی از مقصدهای روستا گردی جذاب خطه شمال کشور محسوب می شود، از روستاهای ییلاقی دهستان جیرنده بخش عمار لود در شهرستان رودبار است. جایی که با بادها و زیتونش، شهرت ملی دارد. این روستا در حد فاصل جاده رشت به تهران و بین لوشان و منجیل قرار گرفته که مقصد توربین های بادی کشور است.

منطقه ای کوهستانی که در ارتفاع دو هزار و دویست متری از سطح آب های آزاد واقع شده و جمعیتی کمتر از ۵۰۰ نفر در آنجا زندگی می کنند. کارخانه آب معدنی داماش و تیم فوتبال این منطقه، معروف ترین برندهای غیر طبیعی آن هستند.

فصل تابستان در داماش، بسیار دل انگیز و مطبوع بوده و با آب و هوای خنک که معمولا با هوای مه آلود و بارش باران همراه است، ‌مواجه می شوید. به همین خاطر، همچون مازیچال و فیلبند، جلوه ای خاص و چشم اندازی بکر را برای گردشگران به همراه دارد.

کلمه داماش از دو واژه «دا» و «ماش» تشکیل شده و در گویش کرمانجی به معنی (به کسی ماش داده) است. آب و هوای روستای داماش در بهار و تابستان، معتدل و خنک و در فصل‌های پاییز و زمستان به سردی می‌گراید. این روستا در قدیم ییلاق مردم جیرنده بود و امروزه به سکونت‌گاه دائمی تبدیل شده است.

مردم این روستا به گویش دیلمی سخن می‌گویند. درآمد اکثر مردم روستا از فعالیت‌های باغداری، دامداری و پرورش طیور تامین و گروهی از مردم در امور خدماتی و صنایع دستی فعالیت دارند.

گفتنی است که مردم این روستای زیبا، در یک منطقه کوهستانی استقرار یافته و از هر گونه زمین های هموار برای کشت و زرع بی بهره هستند.  البته در اطراف روستا، ارتفاعات و بیشه زارهای سلسله کوه های البرز قرار گرفته که چشم اندازهای زیبا دارد.

برای بوم گردی، داماش گیلان یک مقصد عالی به خصوص برای عاشقان عکاسی در طبیعت است. هر ساله در فصول بهار و تابستان گردشگران بسیاری از نقاط مختلف ایران به داماش سفر می‌کنند.

مردم روستای داماش باورها و اعتقادات مشترک فراوانی با سایر مردم استان گیلان دارند. آن‏ها اعیاد ملی و مذهبی نوروز، فطر، قربان و غدیر را به جشن و سرور و ایام محرم و وفات و شهادت ائمه را به عزاداری می‏‌پردازند.

پوشاک غالب مردم روستای داماش همان لباس محلی است؛ پوشیدن لباس محلی به خصوص در مراسم و جشن‏‌های روستا مانند مراسم عروسی و جشنواره گل سوسن چلچراغ عمومیت بیشتری یافته است. صنایع دستی روستای داماش مشتمل بر بافت جوراب و گلیم است.

درباره گل سوسن چلچراغ

همچون لاله واژگون، سوسن چلچراغ نیز از جمله نادرترین و ارزشمند ترین گونه های گیاهی ایران و جهان است و این افتخار طبیعت ایران است که این گل، دامان پر مهر ایران زمین را برای رویش خود انتخاب کرده و مردمان این سرزمین، اکنون میراث دار یکی از نادر ترین گونه های گیاهی جهان هستند.

این گل، به دلیل عدم تکثیر، در معرض انقراض قرار دارد و ممکن است تا چند سال آینده، اثری از آن در جهان نباشد. بنابراین اگر قصد عزیمت به گیلان را کردید، بسیار مراقب محل و این گل باشید و به قولی نازک تر از گل هم به این گل نباید گفت.

گفتنی است، سوسن چلچراغ (سوسن سفید)، نخستین گل ایرانی است که در فهرست آثار ملی طبیعی کشور قرار گرفته و قریب به ۴۲ سال از ثبت آن (۱۳۵۴ هجری شمسی) می گذرد. سوسن چلچراغ از جمله گل های ملی ایران است که نقاش طبیعت، به نیکویی آن را به دامان ایرانیان تقدیم کرده است.

سال ۱۳۵۴ بود که در جریان گردش های یک گیاه شناس آلمانی به نام «کارل فردریش فون لدیور»، این گیاه در طبیعت زیبای داماش کشف شد و در کتابی به نام «فلور شرق»، به بررسی پوشش گیاهای مناطق شرقی پرداخت. در خارج از کشور، این گیاه را به افتخار این گیاه شناس آلمانی، «لیلیوم لدیور» نام گذاری کردند.

شورای عالی محیط زیست ایران درخواست ثبت این گل را از دولت وقت کرد و نام سوسن چلچراغ در فهرست آثار ملی قبل از انقلاب اسلامی قرار گرفت.

گلی زیبا و نادر از تیره سوسن که با نام سوسن چلچراغ (lilium Ledebouri) شناخته می شود هر ساله حرفه ای های گل گرد را به سمت گیلان می کشاند. این گل، به صورت طبیعی در نقاطی از ایران می روید و خاک ایران به وجودش افتخار می کند.

گل سوسن چلچراغ بسیار کمیاب است و تنها در دو نقطه از جهان که در رشته کوه البرز از فلات ایران قرار دارند، به صورت طبیعی می روید. همانطور که گفتیم در بخش عمار لو گیلان و لنکران جمهوری آذربایجان. البته، تعدادی از این گل در نواحی بسیار محدودی از استان های اردبیل و مازندران نیز مشاهده می شد که دیگر اثری از آن یافت نشد.

در حال حاضر، پر تراکم ترین رویشگاه آن در یک ناحیه کوچک از جنگل های مخروبه راش در اطراف دامش و در ارتفاع ۱۹۰۰ متری است که فقط ۲ هزار نمونه از آن وجود دارد و لزوم حفاظت از آن را جدی می کند.

سوسن، افتخار داماش

افتخار داماش، نه تیم فوتبالش است و نه کارخانجات کوچک و بزرگ این منطقه حاصل خیز. افتخار داماش، سوسن چلچراغ ایران است که همچون چلچراغی، بر گیلان، سرزمین انزلی و نامداران فرهنگ و ادب ایران زمین، همچون نوری می درخشد.

تنها زیستگاه حفاظت شده سوسن چلچراغ، در نزدیکی روستای داماش و در بخش عمار لو از توابع شهرستان رودبار است. دامنه ارتفاع این زیستگاه بین هزار و هفتصد و پنچاه متر تا دو هزار متر متغیر است. در این زیستگاه، متوسط دما و بارندگی سالانه به ترتیب ۱۰ درجه سانتیگراد و ۴۵۰ میلیمتر گزارش می شود.

اقلیم منطقه،‌ نیمه مرطوب و معتدل بوده و علاوه بر سوسن چلچراغ،‌ گیاهان دیگری همچون اقطی، گرنه، بنفشه، انواع سرخس و گل قاصد و شبدر وحشی نیز در آن می روید.

قابل ذکر است که در این منطقه سرسبز حفاظت شده، تردد با مجوز امکان پذیر است. چرا که یکی از مناطق چهارگانه سازمان حفاظت از محیط زیست است. رویشگاه سوسن چلچراغ با حصاری از سایر قسمت ها جدا شده و هر گونه بهره برداری از آن تنها با مجوز رسمی دفتر وزارت و بازرسی سازمان حفاظت از محیط زیست کشور امکان پذیر خواهد بود.

سوسن چلچراغ چه ارزشی دارد؟

سوسن چلچراغ، به دوران چهارم زمین شناسی باز می گردد و از لحاظ ژنتیکی، در فهرست نوادر طبیعت به شمار می رود. به قول طبیعت شناسان، این گونه گیاه، تکثیر مدار نیست و اصطلاحا: تکثیر گریز است. یعنی علاقه ای به تولید مثل نداشته و همین امر سبب شده تا هر روز بیشتر از قبل در معرض انقراض قرار بگیرد.

امروزه به دلیل عدم توجه اثربخش به حفاظت از این گیاه، شاهد روند رو به رشد انقراض آن هستیم. به جهت حفظ این گل در ۷ منطقه پراکنده و جدا از هم دیده شده و البته تلاش هایی برای تکثیر آن نیز در دستور کار قرار گرفت.

اکنون ایستگاه تحقیقات کشاورزی گل و گیاه زینتی لاهیجان، کار کنترل و حفاظت از این گیاه ارزشمند و زینتی را در دستور کار دارد و گیاهان پرورشی، شروع به گلدهی کرده اند.

اقداماتی که برای حفاظت از این گل ارزشمند در سال های اخیر در دستور کار قرار گرفته موارد متنوعی را شامل می شود که از آن جمله می توان به محصور کردن ۴ هکتار از محدوده رویشگاه گیاه و احداث یک واحد حفاظتی کانکسی در محل رویشگاه اثر طبیعی ملی واقع در روستای داماش نام برد.

همچنین مطالعه بررسی  و تحقیق در خصوص تکثیر طبیعی گیاه، خریداری و تهیه زمین جهت احداث سر محیط بانی آن در دستور کار است که اگر به این منطقه سفر کنید، با تابلوهای متعددی برای هشدار مواجه خواهید شد.

ویژگی های سوسن چلچراغ

سوسن چلچراغ، ویژگی های بسیار دارد که یکی رنگ روشن آن بوده و دیگری گلبرگ های آن است که به سمت بیرون متمایل گشته و همچون گل لاله واژگون، سر به زیر دارند. به همین خاطر، پرچم های آن دیده می شود. بر روی گلبرگ های این گل، دانه های برجسته ای به رنگ بنفش دیده می شود که عطر خاصی دارند.

ساقه سوسن چلچراغ عزیز و نایاب ایران زمین، بین پنجاه تا یکصد و پنجاه سانتیمتری ارتفاع دارد که معمولا هفت سانتیمتر آخر آن پوشیده از گل بوده و هر ساقه نیز حدود چهار تا ده گل دارد. البته نمونه هایی دیده شده است که تا پانزده گل در هر ساقه مشاهده شد.

علت نامگذاری دردانه گل های ایران

شاید برای شما جالب باشید که بدانید، برگشتگی گلبرگ ها و بیرون زدگی پرچم این گل و متمایل بودن آن به سمت زمین، تصویری همانند چلچراغ را در ذهن تداعی می کند که یکی از دلایل نامگذاری این گل به این نام نیز همین است.

از سویی دیگر، مردم محلی از نور افشانی این گل در شب بسیار سخن می گویند و اعتقاد دارند که نام گل را به سبب وجود همین نورها، سوسن چلچراغ گذاشته اند. البته علت ساطع شدن نور از این گل، پرچم آن است که دارای موادی موسوم به فلئورسنت است و به همین خاطر ظرفیت بازتابش نور را دارد.

چلچراغ گردی

اگر به داماش رفتید، می توانید در خانه های محلی اقامت کنید یا در شهر های اطراف، رحل اقامت را پهن کرده و از طبیعت و مردمان خونگرمش لذت ببرید. البته کمپ زدن نیز بخشی از ظرفیت های هیجانی طبیعت گردی در داماش است که در زمان برپایی این جشنواره، مخاطبان خاص خود را دارد. در سفر برای دیدار این عروس زیبای داماش، کفش مناسب، عینک آفتابی، لباس گرم، آب و خوراک با خود به همراه داشته باشید. چرا که خرداد ماه، یکی از ماه های داغ داماش است.

چگونه به دیدار عروس داماش برویم؟

برای تماشای این طناز جذاب داماشی ها، بایستی از تهران، راهی قزوین شده و سپس راه لوشان را در پیش بگیرید و از آنجا وارد جاده جیرنده شوید. جاده ای بس ناهموار که پیچ در پیچ است و دامنه های خشک و کم پوششی دارد. حدود چهل کیلومتر رانندگی آرام را باید تجربه کنید تا به جیرنده رسیده و از آنجا با گذشت چهل کیلومتر، به روستای داماش می رسید.

این روستا، علائم راهنمایی ندارد و باید از رهگذران و اهالی آمار جشنواره را بگیرید که راهنمایی می کنند.

یک خبر خوب

اسفند ۹۴ بود که متخصصان مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران موفق به کسب دانش فنی تکثیر گیاه نادر و رو به انقراض سوسن چلچراغ شدند.

دکتر شاهزاده فاضلی، رییس مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران در خصوص این موفقیت اعلام کرد: “پیرو تاکیدات رهبر معظم انقلاب در هفته منابع طبیعی مبنی بر حراست از جنگل‌ها و باغ‌ها و جلوگیری از تخریب گونه‌های اصیل و بومی، این مرکز با در دست داشتن تجارب و دانش فنی لازم آمادگی دارد تا گیاهان بومی و ارزشمندی که طی سال‌ های اخیر رو به انقراض و نابودی بوده اند را تکثیر کند و به رویشگاه ‌های اصلی بازگرداند.”

فاضلی افزود: “یکی از این گیاهان ارزشمند، سوسن چلچراغ است که تنها تعداد اندکی از آن در بخش‌های خاصی باقی مانده و تحت تدابیر ویژه توسط محیط زیست نگهداری می‌شود. لذا متخصصان مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران طی ماه‌های گذشته موفق شدند دانش فنی روش‌های تکثیر این گیاه زیستی ارزشمند را به دست آورند.”

گفتنی است در مرکز ملی ذخیره ژنتیک گیاهی کشور، ۳۰ هزار نمونه زیستی نگهداری می شود.

توصیه های چلچراغ گردی

۱- سفر به داماش در خردادماه هر سال، بهترین فرصت برای دیدار عروس گیلانی ها در داماش است. این فرصت تکرار شدنی نیست.

۲- ورود به منطقه حفاظت شده، هر سال سخت تر از سال های قبل می شود. حتما مجوز ورود را کسب کرده و با هماهنگی نگهبانی وارد منطقه شوید

۳- از ریشه در آوردن هر پیاز سوسن چلچراغ ایران، ۴۰۰ هزار تومان جریمه نقدی آنی را در پی خواهد داشت.

۴- اگر عزم سفر به دیار گیلان در سر شما افتاد، فرصت های گردشگری و اقامتی را از اداره گل گردشگری گیلان استعلام کنید.

۵- خانه روستایی گیلان که قبلا معرفی کردیم را در نیز در برنامه بازدید خود قرار دهید.

۶- اگر برای دیدن گل سوسن چلچراغ رفتید، بازدید از روستای ییلاقی داماش، دریاچه یسان، سرو هزار ساله هرزویل را در برنامه داشته باشید.

۷- زیبایی های منحصر به فرد این گل برکسی پوشیده نیست، اما منطقه امکانات رفاهی خاصی ندارد. برای همین با تجهیزات کامل سفر کنید.

۸- اگر عاشق عروس زیبای داماش هستید، از لگد مالی و آسیب رساندن خودداری کرده و مراقب کودکان و نوجوانان برای دست زدن احتمالی به گل باشید.

آخرین خبرها از دنیای گردشگری ایران و جهان را هر روز در دنیای سفر و آرمان سفر دنبال کنید.