افزایش شدید مهاجرت و فرار از عربستان سعودی در نتیجه سیاست های شاهزاده بن سلمان

آفتاب در حال طلوع کردن در سیدنی بود که تلفن نورا زنگ خورد و این دختر ۲۰ ساله سعودی که در استرالیا به دنبال پناهندگی بود چنین شنید: «باید بهم کمک کنی، باید از طرف من با مردم حرف بزنی». این دختر نوجوان که بعدها خود را رهف القنون معرفی کرد، به نورا توضیح داد که پاسپورت او در فرودگاه بانکوک ضبط شده و مقامات تایلند او را تهدید به دیپورت به عربستان سعودی کرده اند. داستان رهف القنون از طریق توئیتر، چشم جهانیان را متوجه خود کرد. در حالی که رهف القنون خود را در داخل اتاق هتلی در فرودگاه بانکوک حبس کرده بود تا به گفته خودش از بازگردانده شدن به عربستان سعودی جلوگیری کند، نورا که از اعلام نام کامل خود به دلایل امنیتی خودداری می کند، در حال بالا و پایین رفتن در یک پارک عمومی در سیدنی بود و با رسانه های خبری غربی تماس می گرفت.

او هیچگاه رهف القنون را ملاقات نکرده بود اما نورا نیز اخیراً توانسته بود از کشورش فرار کند. او می گفت که نیازی نیست رهف را بشناسد تا بغرنج بودن شرایط در کشور برای دختران نوجوانی مثل رهف و خودش را درک نماید. در نتیجه تلاش های نورا و جنجالی که در توئیتر به پا کرد، رهف بعد از چند روز به کانادا رفته و پناهنده شد. نورا در مصاحبه ای با سی ان ان در این باره چنین می گوید: «تلفنم را برداشتم و در مورد رهف با دیگران صحبت کردم زیرا من در یک کشور آزاد هستم، کشوری که به خاطر چیزهایی که پشت تلفن می گفتم مرا زندانی نمی کرد. موضوع منحصر به رهف نبود. بحث در مورد تمام زنان سعودی بود. اگر هر زن سعودی دیگری از من درخواست کمک می کرد همین کار را می کردم، با همین جدیت».

به مدت ۷۲ ساعت، نورا و دو زن سعودی دیگر به گذاشتن پست در رسانه های اجتماعی پرداختند و بدون این که هویت خود را فاش کنند با رسانه ها به مصاحبه پرداختند. آن ها در مورد قوانین کاملاً مردگرایانه و سختگیرانه نسبت به زنان در عربستان صحبت کردند، به قوانینی که باعث مصونیت کامل مردان در قبال اذیت و آزار و محدود کردن آزادی زنان می شد اشاره کردند و بدرفتاری هایی که القنون ادعا می کرد در عربستان در حق وی و زنان دیگر کشور می شود را برجسته ساختند. به گفته نورا، این سختگیری ها باعث شده که فرار از کشور و تلاش برای پناهنده شدن در دیگر کشورهای جهان به ایده ای پرطرفدار در عربستان و بخصوص در میان زنان تبدیل شود. وی این تلاش ها را ناشی از تشدید سیاست های سرکوبگرانه ولیعهد کشور، شاهزاده محمد بن سلمان، برای خفه کردن صدای مخالفان و دگر اندیشان می داند.

بیشتر بخوانید: نگاهی به زندگی محمد بن سلمان، ولیعهد جدید عربستان سعودی

در سال های اخیر وی دستور داده که تحقیقات گسترده ای در مورد فعالیت های سیاسی و هر گونه اطلاعاتی مربوط به رهبران دینی برجسته، تاجران، سیاستمداران و دیگر شاهزادگان سعودی و همچنین زنان مدافع حقوق بشر و زنان صورت گیرد، زنانی که، به ادعای نورا، توسط نیروهای امنیتی تحت فرمان شاهزاده سعودی بازداشت و شکنجه شده و به آن ها اتهام ارتباط با عوامل برانداز خارجی داده می شود. دولت عربستان نیز شکنجه مخالفان سیاسی و دگراندیشان را رد کرده و گفته که شکنجه در این کشور غیرقانونی است. محمد بن سلمان پس از ناپدید شدن و اعلام خبر کشته شدن جمال خاشقجی در کنسولگری کشور در استانبول، برای ماه ها تحت شدیدترین انتقادات بین المللی قرار داشت.

خبر کشته شدن خاشقجی باعث شده که بسیاری از دگراندیشان سعودی که در خارج از کشور سکونت دارند به شدت ترسیده و به این نتیجه برسند که دولت بن سلمان کوچکترین مخالفت و اظهارنظر منفی نسبت به سیستم حکومتی شاهزاده سعودی و کشور را با شدیدترین واکنش پاسخ خواهند داد. بسیاری از آن ها گفته اند که دیگر به هیچ عنوان به سفارتخانه ها و کنسولگری های عربستان در کشورهای دیگر نخواهند رفت.

تعداد پناهجویان عربستانی در حال افزایش

تعداد زنان و مردان اهل عربستان سعودی که از کشور خود فرار کرده و در سراسر جهان به دنبال پناهندگی هستند در سال های اخیر به شدت افزایش یافته است. در سال ۱۹۹۳ میلادی که اولین بار اطلاعاتی در مورد این افراد منتشر می شد، بر اساس اسناد آژانس پناهجویی سازمان ملل، تنها ۷ شخص سعودی برای پناهندگی در دیگر کشورهای درخواست داده بودند. این افراد بعدها در کشورهای اردن، یونان و سوئد پناهندگی دریافت کردند. این تعداد، بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان ملل، در سال ۲۰۱۷ به ۲.۳۹۲ مورد رسیده است. کشورهایی که این افراد در آن ها درخواست پناهندگی داده اند به شرح زیر هستند: ایالات متحده (۱.۱۴۳ نفر)، کانادا (۴۵۳ نفر)، استرالیا (۱۹۱ نفر)، بریتانیا (۱۸۴ نفر) و آلمان (۱۴۷ نفر).

بیشتر بخوانید: رهف محمد القنون؛ دختر از دین برگشته عربستانی که توئیتر را برای آزادی اش بسیج کرد

از سال ۱۹۹۳ تاکنون، تعداد شهروندان سعودی که درخواست پناهندگی در دیگر کشورهای جهان داشته اند علیرغم افزایش نسبی با فراز و نشیب هایی همراه بوده است. این تعداد در سال ۲۰۰۶ به بیشترین میزان خود رسید و تا سال ۲۰۱۱ ثباتی نسبی را تجربه کرد. با شروع جریانات موسوم به «بهار عربی» بار دیگر این تعداد افزایش یافت. اما شدیدترین جهش در تعداد شهروندان سعودی خواستار پناهندگی پس از سال ۲۰۱۵ رخ داد، همان سالی که شاهزاده محمد بن سلمان که آن زمان ۲۹ سال سن داشت در عرصه سیاسی کشور به قدرت رسید. به گزارش مقامات آژانس پناهجویی سازمان ملل، افزایش تعداد سعودی های خواستار پناهندگی، رابطه ای مستقیم با به قدرت رسیدن بن سلمان داشته است.

اگر چه تعداد این افراد در مقایسه با شهروندان کشورهای جنگ زده ای مانند سوریه و افغانستان بسیار کم و ناچیز به نظر می رسد اما افزایش قابل توجه و تصاعدی تعداد این افراد در عربستان سعودی، تغییرات شدید و سختگیرانه در سیستم حکومتی و امنیتی کشور را نمایان می سازد. به ادعای افراد فعال در حوزه حقوق بشر عربستان سعودی، فضای سیاسی و فضای آزادی تا پیش از به قدرت رسیدن بن سلمان نیز بسیار تنگ بود اما در دو سال اخیر این فضا تنگ تر و محدودتر از قبل نیز شده است و به همین دلیل سعودی های بیشتری دست به درخواست پناهندگی در کشورهای دیگر می زنند.

به قدرت رسیدن بن سلمان در سال ۲۰۱۵ در عربستان سعودی با خوش بینی های بسیاری روبرو شد، به خصوص پس از این که بسیاری از محدودیت های علیه زنان مانند نداشتن حق رانندگی و رأی، پس از دهه ها برداشته شد و وی برنامه اقتصادی مدونی را برای کشورش به منظور تحول اقتصادی تدوین نمود که از آن با نام «چشم انداز ۲۰۳۰» می شد، برنامه ای که قرار بود وابستگی اقتصاد کشور به فروش نفت را تا سال ۲۰۳۰ میلادی به شدت کاهش دهد. علاوه بر این برنامه ها، قوانین مربوط به اجباری بودن همراهی محارم مذکر با زنان برای خروج از خانه نیز نسبت به گذشته سهل انگارانه تر شد، اولین کنسرت ها برگزار گردید و برای اولین بار مردم می توانستند برای دیدن فیلم های مورد نظرشان به سینما بروند.

بیشتر بخوانید: ناکارآمدهای پرمدعا؛ بدترین و ضعیف ترین نیروهای هوایی جهان در سال ۲۰۱۸

رشته ای از اصلاحات بی سابقه باعث شد که بسیاری در داخل و خارج از کشور لب به تحسین شاهزاده جوان سعودی بگشایند. اما جمال خاشقجی با مقالات خود در روزنامه واشنگتن پست این اصلاحات را ظاهری و بی اثر دانسته و از موج شدید دستگیری و شکنجه در کشورش خبر داد، اظهاراتی که بعدها قتل او در کنسولگری استانبول را در پی داشت. بین سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۶، تعداد آوراگان سعودی و شهروندان این کشور که در دیگر نقاط جهان درخواست پناهندگی داده بودند با ۵۲ درصد افزایش نسبت به متوسط دهه قبل به ۱.۹۳۶ مورد رسید. این تعداد در سال ۲۰۱۷ و با ۲۳.۵۵ درصد افزایش به ۲.۳۹۲ مورد افزایش یافت. علیرغم ترس از مداخله نیروهای امنیتی کشور و دستگیر شدن توسط عوامل سعودی در خارج از کشور، فرار سعودی های دگراندیش همچنان ادامه دارد.

بسیاری از این افراد ادعا کرده اند که همواره در این ترس به سر می برند که توسط عوامل امنیتی سعودی به کشور بازگردانده شوند. برای مثال، به درخواست مقامات سعودی، یک شهروند قطری-سعودی به نام نواف الرشید، توسط دولت کویت به عربستان مسترد شده است. در ماه می گذشته نیز، یک فعال حقوق بشر سعودی به نام محمد العطیبی در فرودگاه دوحه قطر و در حالی که قصد داشت همراه همسرش به نروژ پرواز کند، توسط مقامات فرودگاه دستگیر شده و به عربستان بازگردانده شد. بعدها العطیبی به جرایم مختلفی از جمله «تشویش اذهان عمومی» متهم شده و در نهایت به ۱۴ سال زندان محکوم گردید. فرار از کشور و درخواست پنهاندگی، برای زنان سعودی بسیار پیچیده تر و سخت تر از مردان است، زیرا این زنان برای سفر خارج از کشور به اجازه یا همراهی محارم مرد خود نیاز دارند.

بسیاری از این زنان در حالی که همراه خانواده هایشان در سفر خارج از کشور به سر می برده اند توانسته اند فرار کنند. اما در ادامه با خطر بازگردانده شدن به عربستان توسط مقامات کشورهای دوست شاهزاده بن سلمان مواجه شده اند. علاوه بر محدودیت های سفر، زنان سعودی اجازه ازدواج، طلاق، کار کردن و یا جراحی انتخابی (مانند جراحی زیبایی) بدون اجازه سرپرست مرد خود را ندارند، مردانی که اغلب شوهران یا پدران آن ها به شمار می آیند و گاهی نیز پسران و برادران آن ها. در سال ۲۰۱۷، یک زن جوان سعودی به نام دینا علی لسلوم، تلاش کرد در یک سفر خانوادگی در کویت فرار کند. وی در سالن ترانزیت فرودگاه مانیل بود و قصد رفتن به استرالیا را داشت که توسط مقامات فیلیپینی متوقف شد. او درخواست کرد که به کشورش بازگردانده نشود زیرا به گفته خودش در صورت این کار، او توسط خانواده اش کشته می شد.

بعدها سفیر عربستان در مانیل اعلام کرد که دینا همراه خانواده اش به عربستان بازگشته و ماجرا را یک موضوع خانوادگی توصیف کرد. البته فرار از کشور تنها مختص زنان سعودی نیست و در میان مردان نیز به شدت در حال افزایش است. طاها الحاجی یک حقوقدان سعودی است که در سال ۲۰۱۶ و در میان ده ها هزار آواره سوری خود را به آلمان رساند. او وکالت افرادی در منطقه شرقی کشور و در استان قطیف را بر عهده داشت که جمعیتی عمدتاً شیعه داشته و در سال های اخیر شاهد اعتراضات گسترده ای بوده است. وی احساس خطر کرده و پس از یک بار فرا خوانده شدن به اداره پلیس و بازجویی شدن، تصمیم به فرار از کشور گرفت.

دولت عربستان سعودی تاکنون هیچ اظهارنظری در مورد افزایش شهروندان سعودی که در خارج از کشور درخواست پناهندگی می دهند نکرده است. اما به نظر می رسد که افزایش فشارها در کشور به دگراندیشان و فعالان سیاسی و حقوق بشر، باعث شده که بسیاری از ترس جانشان، به ویژه پس از ماجرای خاشقجی، تصمیم به ترک کشور بگیرند.

بیشتر بخوانید: چرا ارتش عربستان سعودی در مقابل قدرت ایران و متحدانش حرفی برای گفتن ندارد؟