در حالی که تلاش های چین و کشورهای اروپایی برای تضعیف تسلط دلار آمریکا بر مبادلات بین المللی و معتبرترین واحد پولی جهان به جایی نرسیده است، اخیراً یک مطالعه گسترده نشان داده که سهم دلار آمریکا در مبادلات ارزی خارجی به ۸۸ درصد رسیده که بالاترین مقدار در ۱۸ سال اخیر است. مقبولیت و قدرت بالای دلار به دولت ایالات متحده یک برتری و توانایی بی مانند داده که بتواند در جهت اجرای تحریم های اقتصادی خود علیه برخی کشورها، از جمله ایران، فشار زیادی به دولت ها و کمپانی ها در سراسر جهان وارد کند.
بر اساس گزارش جدیدی که توسط استفن کیرشنر از مرکز مطالعات ایالات متحده منتشر شده، برتری فاحش و نقش دلار آمریکا در اقتصاد جهانی منعکس کننده عمق بازارهای سرمایه ای ایالات متحده و قدرت موسسات تجاری این کشور بوده و انتظار می رود که این حکمفرمایی همچنان ادامه داشته باشد. اما این گزارش، همزمان هشدار می دهد که استفاده بی مورد و بیش از حد از تحریم های اقتصادی باعث خواهد شد که کشورهای متحمل این تحریم ها راه هایی خلاقانه برای فرار از این فشارها پیدا کنند.
مطالعات نشان داده که سهم دلار آمریکا در مبادلات ارزی خارجی در اوایل دهه گذشته به ۸۴.۹ درصد کاهش یافته بود اما از آن زمان تاکنون قدرت و اعتبار گذشته خود را بازیافته و باعث شده که سهم یورو و ین در مبادلات تجاری کاهش یابد. در سال گذشته میلادی یک طرف ۳۲.۳ درصد از مبادلات ارزی خارجی متعلق به یورو بوده است و این در حالی است که این عدد در سال ۲۰۱۰ حدود ۳۹ درصد برآورد شده بود. در همین مدت، سهم ین از ۱۹ درصد به ۱۶.۸ درصد کاهش یافته است.
در مقایسه باید بدانید که سهم مبادلات ارزی با یوآن چین تنها ۴.۳ درصد بوده که بسیار کمتر از سهم ۶.۸ درصدی دلار استرالیا بوده است. بازار مبادلات ارزی خارج یا فارکس که روزانه ۶.۶ تریلیون دلار گردش مالی دارد تنها یک بُعد از قدرت و تسلط دلار آمریکا را نشان می دهد. دلار همزمان ۶۳ درصد از تضمین ها بدهی (در مقایسه به ۲۰ درصد سهم یورو) را شامل شده و ۴۰ درصد از تبادلات مالی فرامرزی نیز با این ارز انجام می شوند. از دلار آمریکا به اندازه سه برابر صادرات بین المللی خود آمریکا برای انجام تبادلات (خرید و فروش کالا) استفاده می شود. بیش از ۷۰ درصد از کشورهای جهان به نحوی از دلار برای برقراری ثبات در ارزش پول ملی خود استفاده می کنند.
همچنین دلار آمریکا واحد پولی انتخابی بانک های مرکزی تمام کشورهای جهان است که از آن برای ۶۲ درصد از منابع تبادلی خارجی خود استفاده می کنند، هر چند که کیرشنر تصریح می کند که این جایگاه به عنوان «ارز رزرو» تاثیر بسیار اندکی بر استفاده همه جایی از دلار در تجارت بین المللی دارد. بلکه این امر نشان دهنده عمق و سیال بودن بازارهای سرمایه ای ایالات متحده و موسسات اقتصادی و سیاسی حامی آن هاست.
وقتی که یورو برای اولین بار در سال ۱۹۹۹ وارد بازارهای مالی شد، بسیاری از کارشناسان و اقتصادانان انتظار داشتند که این واحد پولی جدید به رقیبی بزرگ یا حتی جایگزین دلار آمریکا در معاملات بین المللی تبدیل شود. فرد برگشتن، رییس سابق بخش اقتصاد بین المللی در وزارت خزانه داری ایالات متحده انتظار داشت که یورو در عرض ۵ تا ۱۰ سال به جایگاهی مشابه دلار آمریکا دست یابد. بانک مرکزی چین نیز از سال ۲۰۰۶ و با این گفتمان که اینکار باعث بهبود جایگاه بین المللی چین و افزایش قدرت این کشور می شود سعی داشت واحد پول ملی خود را بین المللی سازد.
صندوق بین المللی پول در سال ۲۰۱۶ واحد پول چین را در سبد ارزهایی قرار داد که برای ارزش گذاری حقوق خاص آن استفاده می شد. اما کیرشنر می گوید که تلاش ناموفق منطقه یورو و چین برای کاهش قدرت دلار آمریکا و افزایش ارزش واحد پولی خود نشان می دهد که وسعت یک کشور یا منطقه برای رساندن یک واحد پولی به جایگاه بین المللی کافی نیست. وی در این باره چنین می گوید: «تنها بازارهای سرمایه های که به خوبی توسعه یافته باشند و از جانب موسسات سیاسی قوی و سالم، سیاست های مالی و مالیاتی درست، حقوق مالکیت و حاکمیت قانون حمایت شوند می توانند بنیان هایی را برای یک واحد ارزی که به طور گسترده در خارج از مرزهای خود مورد تقاضاست فراهم سازند».
کیرشنر در ادامه تصریح می کند: «هم منطقه یورو و هم چین به طور مزمن درگیر موسسات اقتصادی و سیاسی ضعیف بوده که در مقابل اصلاحات نیز مقاومت می کنند. احتمال اینکه یورو یا یوآن چین بتوانند جایگاه کنونی دلار در اقتصاد بین المللی را در میان مدت تغییر دهند نزدیک به صفر است». وی ادعا می کند که یورو به جای اینکه برای اقتصاد کشورهای عضو مایه تقویت و رشد اقتصادی باشد، از طریق کاهش حجم نرخ مبادله ای برای جذب شوک های اقتصادی، باعث تضعیف اقتصاد این کشورها شده است. سرمایه ها و دارایی های یورویی توسط سرمایه گذاران بین المللی در شرایط بحرانی یک انتخاب امن به شمار نمی آیند زیرا اتحادیه پولی یورو توسط یک استراتژی بودجه ای معمول یا اتحادیه بانکی مورد حمایت قرار نمی گیرد.
بین سال های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۲، سهم یورو از پرداخت های بین المللی از ۴۴ درصد به ۳۴ درصد کاهش یافته است در حالی که برآورد بانک مرکزی اروپا از نقش بین المللی اش نشان می دهد که این نقش از سال ۲۰۰۶ در حال تضعیف شدن بوده و اکنون نیز فرق چندانی با سال های اول تولد این بانک در ۲۰ سال پیش ندارد. ضرورت و محبوبیت استفاده از دلار در معاملات بین المللی باعث شد که واشنگتن یک اهرم فشار بسیار موثر و قدرتمند در اختیار داشته باشد. تحریم های اقتصادی ایالات متحده می تواند شرکت ها و اشخاص را از دسترسی به سیستم پرداخت ایالات متحده و استفاده از دلار این کشور برای مبادلات تجاری شان محروم می سازد.
در گزارش کیرشنر و همکارانش چنین آمده است: «بانک های غیرآمریکایی از ارتباطات خود با بانک های آمریکا و دسترسی شان به زیرساخت سیستم پرداخت های دلاری که توسط ایالات متحده تنظیم می شود برای تاثیرگذاری بر مبادلات بین المللی از جانب مشتریان خود استفاده می کنند. روسیه، ایران، ونزوئلا و کره شمالی تحت تحریم هایی قرار گرفته اند که اعمال آن ها به مقدار بسیاری زیادی به خاطر نقش دلار در اقتصاد بین المللی موثر واقع شده است». با این وجود استراتژی های تهاجمی در اقتصاد، مضراتی نیز دارد. برای مثال، اروپا رفته رفته به سمت قیمت گذاری واردات نفت خود بر اساس یورو حرکت می کد تا تداوم خرید نفت و گاز از روسیه را تسهیل بخشد.
در مورد ایران نیز سازوکار مشابهی ایجاد شده تا وارد کنندگان و صادرکنندگان اروپایی بتوانند مبادلات خود را با کشورهای عضو اتحادیه اروپا داشته و همزمان طرف های ایرانی شان بتوانند همین کار را با ریال خود در داخل کشور داشته باشند. بدین ترتیب در صورتی که ایالات متحده به استفاده از دلار و قدرت و اعتبار اقتصادی خود به عنوان ابزاری برای وارد کردن فشار اقتصادی بر کشورها در مقیاسی بزرگ ادامه دهد این موضوع باعث خواهد شد که روش های جایگزینی در حوزه مبادلات تجاری غیر دلاری ایجاد شود که جایگاه دلار را متزلزل خواهد ساخت.
چرا جایگاه دلار به خطر نمیوفته؟ جواب خیلی سادس: راحتی مبادله دلار توسط شرکت های خصوصی در سرتاسر دنیا. هیچ شرکت چینی نمی خواد با یورو با اروپایی ها مبادله کنه و بعد یورو رو به دلار تبدیل کنه تا با آمریکایی ها مبادله کنه. سرعت در تجارت مهمترین عاملی هست که دلار مهمترین ارز دنیاست حتی بین ایرانی ها و روس ها دلار مبادله میشه.
چرا جایگاه دلار به خطر نمیوفته؟ جواب خیلی سادس: راحتی مبادله دلار توسط شرکت های خصوصی در سرتاسر دنیا. هیچ شرکت چینی نمی خواد با یورو با اروپایی ها مبادله کنه و بعد یورو رو به دلار تبدیل کنه تا با آمریکایی ها مبادله کنه. سرعت در تجارت مهمترین عاملی هست که دلار مهمترین ارز دنیاست حتی بین ایرانی ها و روس ها دلار مبادله میشه.