دوران کرونا سبب شده تا سبک زندگی، روش کسب و کار و حتی حکمرانی دستخوش تغییرات ژرف و شگرف شود. جامعه ایران به سمت کهنسالی پیش می رود و مساله تامین امنیت غذایی جامعه ایران با وجود تحریم ها ، مساله مهم و حیاتی است. مخصوصا که ایران با بحران خشکسالی دست و پنجه نرم می کند. کشت فراسرزمینی و خودکفایی پایدار در تولید کالاهای اساسی باید در دستور کار پدافند غیرعامل کشور در ایران عصر ۱۴۰۰ قرار بگیرد.
امنیت غذایی یکی از چالش های مهم در روند توسعه به خصوص توسعه پایدار است. کشورها از منظر غذا و دارو، آسیب پذیر هستند. اتکا به صادرات یا واردات محصولات غذایی، بخش قابل توجهی از وقت و برنامه دولتمردان و فعالان اقتصادی را به خود اختصاص داده است و چالش های زیست محیطی نیز، تامین غذا را در سراسر دنیا با مشکل روبرو کرده است.
برای امنیت غذایی، باید هزینه کمی هم به مردم به عنوان مصرف کننده و هم به طبیعت و زمین به عنوان تولید کننده وارد شود. هزینه واقعی و تمام شده یک کیلو هندوانه و حتی یک کیلو گوشت در ایران، به مراتب بیش از آن چیزی است که امروز پرداخت می کنیم. این یعنی امنیت غذایی ما، بخشی از ثروت ودارایی نسل آینده که آب و خاک باشد را بر باد می دهد.
کسب و کار سبز، تلاش دارد تا هزینه تمام شده کالا و خدمات را با توجه به الزامات زیست محیطی و مسئولیت اجتماعی شرکت ها، کاهش دهد تا ثروت آیندگان، پایمال نشود. امنیت غذایی در مختصات کسب و کار سبز، موضوع مهمی است. امنیت غذایی، صرفا یک مفهوم نیست. زندگی انسان و جانوران و محیط زیست را تحت تاثیر قرار می دهد.
دسترسی به غذای سالم، یعنی کاهش گرسنگی و افزایش سلامت و کاهش فشار بر نظام بهداشت و درمان یک کشور. هم اکنون در ایران، میلیون ها نفر غذای خوب و سالم ندارند. بیش از ۱۰ درصد کل جمعیت کره زمین، غذای کافی ندارند و مصداق گرسنه هستند. تولید غذای بیش تر برای رفع گرسنگی، حیات جانوران و گیاهان در کره زمین را به خطر انداخته است.
تولید غذای بیش تر، یعنی از دست دادن منابع طبیعی و پایه و آلودگی محیط زیست. این یعنی هزینه زندگی برای نسل آینده، بسیار زیاد است. با آب کم تر و خاک آلوده تر مواجه است. جهان به سرعت در حال ثروتمند شدن و شهرنشین شدن است.
اکثریت مصرف کننده هستند و نه تولید کننده. ترجیحات مواد غذایی در حال تغییر بوده و به گونه ای که روند نزولی مصرف کربوهیدرات های اصلی و افزایش تقاضا برای محصولاتی مثل شیر و گوشت و میوه و سبزیجات، در حال افزایش است. محصولاتی که به آبیاری وابسته هستند. جنگ سوم جهانی در نیمه دوم قرن بیست و یکم، جنگ آب است.
تقاضای جهانی برای غذا تا سال ۲۰۵۰ میلادی، ۷۰ درصد رشد می کند. این در کشورهای در حال توسعه احتمالا ۲ برابر خواهد بود. این یعنی فشار بر مصرف آب بیشتر در حالی که با خشکسالی و کاهش بارندگی و محدودیت منابع آبی روبرو هستیم. پس برای امنیت غذایی چه باید کرد تا نسل آینده، گرسنه نماند؟ پاسخ روشن است؛ تغییر رویکرد و رفتار مصرف.
تدوین راهبرد برای توسعه امنیت غذایی، انتظاری است که باید از مسئولان داشت. رویکردهای جدید تجربه شده تغذیه در جهان و بومی و منطقه ای باید در نظر گرفته شود. کاهش ضایعات و اتخاذ روش هایی که تامین امنیت غذایی حامی محیط زیست (eco-friendly approach) را در دستور کار قرار دهد.
ضایعات غذا (food loss) موضوعی است که سبب شده تا بسیاری از انسان ها به غذای کافی دسترسی نداشته باشند و بسیاری از منابع هدر رود. ضایعات چیست؟ طبق نظر FAO، هر گونه تغییر در کیفیت که منجر به غیرقابل دسترس شدن و عدم ایمنی محصول شود و در نهایت محصول را برای انسان غیر قابل مصرف کند، از دیدگاه سازمان خوار و بار جهانی، ضایعات است.
به ضایعاتی که در مرحله پایانی زنجیره ارزش غذا یعنی خرده فروشی و مصرف رخ می دهد، هدر رفت یا دور ریز غذا (FOOD WASTE) اطلاق می شود. هدر رفت و ضایعات غذا در سبک زندگی ایرانیان بسیار است. متاسفانه یکی از پر مصرف ترین ملت های جهان در حوزه شکر و نمک و آب و گاز هستیم. همه این ها، امنیت غذایی ما را در آینده با چالش روبرو خواهد کرد.
کشت فرا سرزمینی، راهکاری برای امنیت غذایی ایرانیان
کشت فراسرزمینی یکی از راهکارهای افزایش امنیت غذایی ایرانیان در آینده است. کشور خشک و بیایانی ما فرصت های کشاورزی کمی را در اختیار مردم ایران قرار می دهد.
از طرفی با مشکل آب روبرو هستیم و ضعف سیستم های کشاورزی و مدیریت منابع آبی، سبب شده تا بهره وری در صنعت کشاورزی ایران بسیار پایین باشد. کشت فرا سرزمینی یعنی است که زمین کشاورزی مرغوب را در کشورهای مختلف جهان برای کاشت محصولات مورد نیاز خود، اجاره کنیم. روی آن ها سرمایه گذاری کنیم و آن را به بخش خصوصی اقتصاد توسط دولت اجاره داده شود تا محصول، با کیفیت در اختیار مردم قرار بگیرد.
در این نوع همکاری که موسوم به کشت فراسرزمینی است، زمین های مرغوب کشور هدف، خریداری یا اجاره شده و عملیات کشت توسط متخصصان کشور خریدار انجام و تولید نهایی به کشور خریدار وارد یا به بازارهای جهانی صادر میشود.
در حقیقت هدف از اعمال و اجرای این سیاست تأمین بخش عمدهای از نیازهای غذایی کشور یا ایجاد درآمد ارزی از طریق صادرات محصولات کشت شده است. در این سیاست، کشوری که با محدودیت زمین، آب و خاک و هزینه بالای نیروی انسانی و قیمت بالای تمام شده محصول مواجه است، با اجاره اراضی در سایر کشورها، اقدام به تولید مایحتاج خود یا تولید برای صادرات کرده و از این طریق امنیت غذایی و اقتصادی را برای خود به همراه می آورد.
امروزه بیش از ۱۹۰۰ حشره در سراسر جهان به عنوان منبع غذایی استفاده می شود. حشرات از پروتئین ها و مواد مغذی با کیفیت برخوردار هستند و سرشار از فیبر و مس و آهن و منیزیم هستند. حشرات کم خطر، برای انتقال بیماری از حیوان به انسان هستند. حشرات، پروتئین زیادی تولید و انرژی کمی مصرف کنند و پرورش حشرات ساده است.
طبق اعلام فدراسیون بین المللی صنایع، خوراک حشرات می تواند جایگزین منابع سنتی خوراک طیور مثل سویا و ذرت و غلات شود. در ایران، صنعت پرورش طیور ، با وجود گردش مالی بالا، ۹۰ درصد وابستگی به نهاده های خوراکی وارداتی دارد و با توجه به اتکا به منبع وارداتی، هزینه تمام شده مرغ و تخم مرغ را افزایش داده و تهدیدی برای امنیت غذایی ایرانیان در عصر ۱۴۰۰ است.
توجه به غذاهای جدید و بومی در ســبد غذایی مــردم از جمله راهکارهای کاهش گرسنگی در جهان است. در این میان تغذیه با حشرات یا آنتوموفیژی (Entomology ) مطرح است. تغذیه با حشرات در بسیاری از کشورهای جهان انجام میشود اما در مناطقی ً از آسیا، آفریقا و آمریکای لاتیم شدت بیشتری دارد.
حشرات در رژیم های غذایی تقریبا ۲ میلیارد نفر از جمعیت جهان حضور دارند و همواره بخشی از رژیمهای غذایی آنان بوده به آن توجه زیادی شده است به طوری که توجه رسانه ها، مؤسسات با این حال، اخیرا تحقیقاتی، سرآشپزها، صنایع غذایی، قانونگذاران و آژانس هایی را که با غذا و خوراک سروکار دارند به خود جلب کرده است.
امنیت غذایی و کشت فرا سرزمینی و کشاورزی گلخانه ای و بدون خاک (هیدروپونیک) را باید جدی گرفت. در بحث پدافند غیرعامل، امنیت غذایی مقوله مهمی در حد امنیت سایبری است. جدی گرفته نشود، آینده ایران و ایرانی را تهدید می کند. در ایران عصر ۱۴۰۰، رویکردهای عصر ۱۳۰۰ را در بسیاری از حوزه ها باید کنار گذشت.
تامین امنیت غذایی در ایران به معنی استفاده از حشرات در سبد غذایی مردم نیست. همان طور که برای تامین امنیت غذایی، نباید صرفا به خودکفایی در تولید برخی از محصولات کشاورزی، اتکا کرد. برنامه نیاز است.
والا چیزی که مشخصه اهمیت نداشتن آینده ایرانه . بحران آب ، جنگ داخلی برای غذا و آب آینده رو خیلی ترسناک کرده است .
به آینده اقتصاد و فناوری ایران امیدواریم