اسرائیل در جستجوی بقایای جاسوسی که ۶۰ سال پیش در سوریه اعدام شد؛ الی کوهن کیست؟

طبق گزارش روزنامه الاخبار لبنان، اسرائیل اخیراً تماس‌هایی با طرف‌های خارجی و مقامات تحریرالشام در سوریه برقرار کرده است تا به محل دفن الی کوهن، جاسوس معروف اسرائیل که ۶۰ سال پیش در سوریه اعدام شد، دست پیدا کند. حکومت سوریه تا به امروز از افشای محل دفن او خودداری کرده و پیشنهادهای تبادل او را رد کرده است.

الی کوهن که بود؟

بیوگرافی الی کوهن

الی کوهن در ۲۶ دسامبر ۱۹۲۴ در شهر اسکندریه مصر، در خانواده‌ای یهودی با ریشه‌های سوری متولد شد. خانواده او که از طبقه متوسط بودند، در محله‌ای یهودی‌نشین زندگی می‌کردند و پدرش، شائول کوهن، تاجری موفق بود که تأکید زیادی بر حفظ هویت یهودی خانواده داشت. از همان کودکی، استعداد زبانی الی آشکار بود و او به سه زبان عربی، عبری و فرانسوی تسلط پیدا کرد.

الی کوهن در مدرسه یهودی محله تحصیل کرد و سپس وارد دانشگاه فؤاد اول (قاهره) شد و در رشته مهندسی به تحصیل پرداخت. در همین دوره، فعالیت‌های سیاسی و صهیونیستی او آغاز شد و به جمع گروه‌های مخالف حضور بریتانیا در مصر پیوست.

پس از تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸ و افزایش فشارها بر یهودیان مصر، خانواده کوهن در سال ۱۹۴۹ به اسرائیل مهاجرت کردند، اما الی برای مدت کوتاهی در مصر ماند و به فعالیت‌های مخفی برای اسرائیل ادامه داد.

در این دوران، او نقش مهمی در ارسال اطلاعات به اسرائیل و سازمان‌دهی فرار یهودیان مصری ایفا کرد. سرانجام پس از دستگیری و نظارت شدید مقامات مصری، در سال ۱۹۵۷ به اسرائیل رفت و فعالیت‌های خود را در حوزه اطلاعاتی ادامه داد.

ورود به موساد و آموزش‌های ویژه

پس از مهاجرت به اسرائیل، الی کوهن فعالیت حرفه‌ای خود را با مشاغل معمولی آغاز کرد. او ابتدا به عنوان مترجم و سپس در نقش‌هایی در برخی ادارات دولتی فعالیت داشت. با این حال، توانایی‌ها و استعدادش در امور اطلاعاتی توجه مقامات موساد را جلب کرد. در سال ۱۹۶۰، موساد او را برای مأموریت‌های ویژه برگزید و فرآیند آموزش و آماده‌سازی او آغاز شد.

برای اجرای مأموریت، موساد یک هویت جعلی برای او ایجاد کرد. الی کوهن با هویتی جدید به نام “کامل امین ثابت” ظاهر شد، تاجری متمول با پیشینه یهودی که در آرژانتین به دنیا آمده و پس از موفقیت در تجارت به سوریه بازگشته است. او باید داستان زندگی ساختگی خود را حفظ می‌کرد و برای تقویت این هویت، موساد او را به آرژانتین فرستاد. در بوئنوس آیرس، او با جامعه عربی روابط گسترده‌ای برقرار کرد و توانست به عنوان تاجری خوش‌نام و قابل اعتماد شناخته شود.

این آموزش‌ها و تجربه‌ها، زمینه‌ساز یکی از موفق‌ترین مأموریت‌های جاسوسی در تاریخ اسرائیل شد.

نفوذ به سوریه

در سال ۱۹۶۱، پس از تکمیل آموزش‌ها و آماده‌سازی‌های لازم، الی کوهن مأموریت خود را برای نفوذ به سوریه آغاز کرد. او ابتدا از آرژانتین به اروپا سفر کرد و سپس با هویت جعلی “کامل امین ثابت” وارد دمشق شد. برای موفقیت در این مأموریت، کوهن خود را به عنوان تاجری ثروتمند و علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در سوریه معرفی کرد. ورود او به دمشق به دقت و با برنامه‌ریزی انجام شد. وی در منطقه‌ای اعیان‌نشین اقامت گزید و با برگزاری مهمانی‌های مجلل، توانست توجه مقامات و نخبگان سوری را جلب کند. این مهمانی‌ها به محل ملاقات‌های غیررسمی مقامات نظامی و سیاسی سوریه تبدیل شد که در آن‌ها اطلاعات حساس رد و بدل می‌شد.

یکی از استراتژی‌های کلیدی کوهن برای جلب اعتماد، سخاوت مالی او بود. او در پروژه‌های مختلف سرمایه‌گذاری کرده و هدایای گران‌بها به مقامات سوری اهدا می‌کرد. به این ترتیب، روابط نزدیکی با افسران ارشد ارتش سوریه برقرار ساخت و موفق شد به اطلاعات حیاتی نظامی دست یابد. همچنین، کوهن توانست به یکی از چهره‌های محبوب و معتبر در جامعه سوریه تبدیل شود و ارتباطاتی با سیاستمداران بلندپایه، تجار معروف و حتی برخی از نزدیکان رئیس‌جمهور سوریه برقرار کند که دسترسی بیشتری به اطلاعات استراتژیک برای او فراهم آورد.

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای او سفرهای متعدد به مناطق نظامی سوریه بود. او با توجیه علاقه به پروژه‌های عمرانی، به پایگاه‌های نظامی، سنگرها و تأسیسات استراتژیک وارد می‌شد و اطلاعات دقیقی از موقعیت‌های نظامی و برنامه‌های آن‌ها جمع‌آوری می‌کرد. در برخی مواقع، او پیشنهاداتی برای راحتی سربازان سوری ارائه می‌کرد، از جمله درختکاری در نزدیکی سنگرها، که بعدها به اسرائیل کمک کرد تا موقعیت دقیق سنگرهای نظامی را شناسایی کند.

فعالیت‌های جاسوسی و اطلاعات انتقالی

الی کوهن به طور منظم اطلاعات حیاتی از سوریه به اسرائیل منتقل می‌کرد، که یکی از بخش‌های اصلی فعالیت‌های جاسوسی او بود. این اطلاعات از طریق فرستنده رادیویی مخفی در آپارتمان او در دمشق ارسال می‌شد. کوهن ساعات اولیه صبح را برای ارسال پیام‌های خود انتخاب می‌کرد، چرا که این زمان‌ها احتمال شنود کمتر بود. پیام‌های ارسال شده شامل اطلاعات دقیق درباره موقعیت پایگاه‌های نظامی سوریه، برنامه‌های آموزشی ارتش، و تحرکات مرزی می‌شد.

برای مثال، او موفق شد جزئیات پایگاه‌های نظامی در بلندی‌های جولان را به دست آورد. این اطلاعات شامل موقعیت سنگرها، استحکامات دفاعی و مسیرهای لجستیکی بود. همچنین کوهن از پروژه‌های سوریه برای تقویت نیروی زرهی و استقرار تانک‌ها در مناطق حساس آگاه شد که این اطلاعات به اسرائیل در جنگ شش‌روزه کمک کرد.

او همچنین اطلاعاتی درباره روابط سوریه با اتحاد جماهیر شوروی به دست آورد، از جمله نوع و تعداد تسلیحات ارسال شده توسط شوروی به سوریه. این اطلاعات شامل زمان‌بندی تحویل و محل‌های ذخیره‌سازی بود. علاوه بر این، کوهن به مکاتباتی دسترسی یافت که نشان‌دهنده همکاری‌های نظامی و اقتصادی میان سوریه و شوروی بود.

یکی دیگر از دستاوردهای مهم کوهن، کشف پروژه‌های سری سوریه برای انتقال آب از رودخانه‌ها به داخل خاک سوریه بود. این پروژه‌ها می‌توانست تهدیدی برای تأمین آب اسرائیل به حساب آید و اطلاعاتی که کوهن در این زمینه جمع‌آوری کرد، به اسرائیل کمک کرد تا اقدامات پیشگیرانه‌ای انجام دهد.

کشف هویت و دستگیری

پس از مدت‌ها فعالیت جاسوسی موفقیت‌آمیز، هویت الی کوهن به تدریج کشف شد. استفاده مکرر او از فرستنده رادیویی در آپارتمان خود در دمشق باعث شد مقامات امنیتی سوریه شک کنند. علی‌رغم موقعیت اجتماعی و روابط گسترده‌اش با مقامات بلندپایه سوری، که به نظر می‌رسید از هرگونه مشکوک‌بودن دور نگه‌اش می‌داشت، دستگاه‌های امنیتی با استفاده از تجهیزات پیشرفته شنود شوروی که در آن زمان در اختیار داشتند، سیگنال‌های مشکوک را شناسایی کردند.

در ژانویه ۱۹۶۵، با پیگیری‌های مداوم، مأموران سوری موفق شدند محل دقیق فرستنده رادیویی کوهن را شناسایی کنند. زمانی که آنها به خانه او یورش بردند، کوهن در حال ارسال پیام به اسرائیل بود، که این خود به عنوان مدرک غیرقابل انکاری برای اثبات فعالیت‌های جاسوسی او به شمار می‌رفت.

دستگیری کوهن به معنای شکستی سنگین برای شبکه جاسوسی اسرائیل در سوریه بود. مقامات سوری او را تحت بازجویی‌های شدید قرار دادند و تلاش کردند تا اطلاعات بیشتری در مورد دیگر شبکه‌های جاسوسی اسرائیل در منطقه به دست آورند. این بازجویی‌ها تا حد زیادی موجب افشای اطلاعات حساس و پایان مأموریت‌های کوهن شد.

پیش‌تر رئیس موساد از چگونگی لو رفتن آخرین پیام الی کوهن، جاسوس معروف اسرائیل در سوریه در سال ۱۹۶۵ پرده برداشت.

محاکمه و اعدام

پس از دستگیری الی کوهن و محاکمه او در دادگاهی نظامی در سوریه، او به اتهام جاسوسی برای اسرائیل به سرعت محکوم به اعدام شد. دادگاه او در شرایطی کاملاً محرمانه برگزار شد و کوهن تقریباً هیچ فرصتی برای دفاع از خود نداشت. این محاکمه با توجه به جایگاه ویژه‌اش میان مقامات سوری و فشار افکار عمومی به یک تصمیم حساس تبدیل شده بود.

دولت اسرائیل تلاش‌های گسترده دیپلماتیک را برای نجات او آغاز کرد. این تلاش‌ها شامل درخواست‌های میانجیگری از کشورهای مختلف و شخصیت‌های برجسته جهانی مانند پاپ و رهبران کشورهای فرانسه و بریتانیا بود، اما سوریه با وجود این فشارها و به دلیل حساسیت موضوع، اصرار بر اجرای حکم اعدام داشت.

سرانجام، در تاریخ ۱۸ مه ۱۹۶۵، الی کوهن در میدان عمومی دمشق در برابر جمعیتی که برای تماشای اعدام او گرد آمده بودند، به دار آویخته شد. این لحظه از تلویزیون سوریه به طور زنده پخش شد تا پیام هشداری برای دیگر جاسوسان احتمالی باشد. گفته می‌شود که کوهن پیش از مرگ، اشعاری از کتاب مقدس یهودیان را زمزمه می‌کرد.

چرا کوهن هنوز برای اسرائیل مهم است؟

الی کوهن به دلیل نقش بی‌بدیل در موفقیت‌های نظامی اسرائیل، به ویژه در جنگ شش‌روزه ۱۹۶۷ هنوز برای تل آویو اهمیت زیادی دارد. اطلاعاتی که او از سوریه جمع‌آوری کرد، به ویژه در مورد استحکامات و موقعیت‌های نظامی سوریه در بلندی‌های جولان، به ارتش اسرائیل کمک کرد تا با دقت بالاتری به اهداف خود حمله کند و موقعیت‌های استراتژیک دشمن را شناسایی کند. این اطلاعات یکی از عوامل کلیدی در پیروزی اسرائیل بر سوریه و اشغال بلندی‌های جولان بود که همچنان تحت کنترل اسرائیل قرار دارد.

برای اسرائیل، الی کوهن به عنوان یک قهرمان ملی شناخته می‌شود که اطلاعاتش نه تنها باعث نجات اسرائیل از تهدید جدی اتحاد کشورهای عربی در جنگ شش‌روزه شد، بلکه به اشغال و حفظ بلندی‌های جولان کمک کرد، منطقه‌ای که از آن زمان اهمیت استراتژیک زیادی برای اسرائیل داشته است.

به همین دلیل، تلاش‌ها برای بازگرداندن جسد او به اسرائیل همچنان ادامه دارد و این تلاش‌ها با سقوط دولت بشار اسد در سوریه شدت یافته است. این تلاش‌ها به نوعی نماد وفاداری و ارادت به خدمات کوهن در دفاع از اسرائیل است.

سریال «جاسوس»

سریال “The Spy” که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، داستان زندگی و مأموریت جاسوسی الی کوهن را روایت می‌کند. این مینی سریال شش قسمتی به زبان انگلیسی و فرانسوی تولید شده و ساشا بارن کوهن، کمدین معروف، در نقش الی کوهن ظاهر می‌شود. این نقش به طور کامل با شخصیت‌های معمول کمدی ساشا بارن کوهن تفاوت دارد، چرا که او در این سریال یک مأمور مخفی جدی و پیچیده است.

سریال “The Spy” با سبک هیجان‌انگیز و جذاب خود به بررسی عملیات جاسوسی الی کوهن در سوریه می‌پردازد و لحظات تنش‌زا و خطرناک را با دقت به نمایش می‌گذارد. بازیگران درجه یک و داستان پر از تعلیق باعث شده که این سریال برای طرفداران ژانر جاسوسی جذاب باشد.