یکی از جاهایی که در ایران، مقصد گردشگری داخلی و خارجی به شمار می رود، بازار های قدیمی ایران است که در برخی از استان های کشور، قدمت چند صد ساله داشته و معماری و ساختار آن، شگفتی هنرمندان عصر حاضر را بر انگیخته است. از بازار تبریز تا بازار کاشان و قزوین، جای جای ایران پهناور مملو از زیبایی محل های کسب و کاری است که روزگاری، دنیایی از تکاپو و حرکت در آن رونق داشت.
بازاری که یادگار زندیه، صفویه و عصر قاجاریه است و امروز، یکی از قلب های اقتصادی پایتخت و ایران در آن حوالی می تپد.
کسانی که به بازار های تاریخی اروپا از میلان تا پاریس مراجعه کرده اند، تفاوت معماری، نوع نگرش و سبک زندگی مردمان شرق و غرب را می توانند در بازار ها مشاهده کنند. سبک بازار سازی قدیمی میلان با سبکی که در شهر های ایران است متفاوت است و این تفاوت های زیبا، درس ها و نکته های نغز بسیار در خود دارد که در آینده بیش تر به آن اشاره خواهیم کرد.
تهران، پایتحت ۲۳۰ ساله ایران، جایی که تاریخ سیاسی معاصر کشور، حوادث تلخ و شیرین بسیاری در آن دید، بر خلاف تصور خیلی ها، یکی از مقصد های گردشگری ایران است. گرچه شهری دود آلود، شلوغ با ترافیکی وحشتناک و جمعیتی بیش تر از جمعیت سوئد و نروژ را در خود جای داده است، اما ظرفیت های طبیعی و گردشگری آن، خیلی ها را به واسطه تهران گردی، عاشق ایران کرد.
بخشی از بازار ۱۰۵ هکتاری تهران در پایان وقت کاری
اگر به تهران سفر کنید، جاهایی را می توانید بازدید کنید که در ایران بی نظیر است و بعضا در دنیا! آری! نگین کاخ های ایران، کاخ گلستان ، در مرکز شهر واقع شده و یکی از آثار جهانی ایران در میراث یونسکو به شمار می رود. موزه هنرهای معاصر ایران با نمایش شاهکار های هنر معاصر ایران و جهان، از غنی ترین و ارزشمند ترین موزه های هنر معاصر جهان به شمار می رود. موزه ایی که به موزه ۲.۵ میلیارد دلاری معروف است.
موزه جواهرات سلطنتی خیابان فردوسی تهران و خانه مقدم، در فهرست با ارزش ترین موزه جواهرات سلطنتی و گران قیمت ترین خانه جهان قرار دارد. جایی که چند صد متر پایین تر، موزه هنرهای باستان و آبگینه و موزه ملی ملک جای دارد که هر یک در ایران و جهان، آثار منحصر به فردی را در معرض دید علاقمندان به ایران قرار داده است.
تهران امروز، یادگار شهری کهن است. جایی که روزگاری یک چرخ خیاطی، خبر ساز می شد.
ورود نخستین چرخ خیاطی به تهران
با این حال، اگر حال موزه گردی و گالری گردی در تهران ندارید، توصیه پاییزی ما به شما، گشتی در بازار تهران است. بازار تهران، جاییست که روزگاری، گذر بزرگان و پهلوانان و فعالان سیاسی و مذهبی و فرهنگی و هنری بسیاری بود. منطقه ای در جنوب تهران، که در بافت تاریخ تهران جا خوش کرده است و در روزگار پاساژ گردی های شیک شمال شهر، شاید میلیون ها ایرانی به خصوص نسل جوان، مسیرشان به آن جا نیفتاده باشد.
بازار تهران، چیز های زیادی برای دیدن و خرید کردن دارد. بازار تهرانی را قدیمی ها، با رستوران مسلم می شناختند. جایی که یکی از بهترین کباب ها به خصوص ته چین های ایران را طبخ و ارائه می کرد. جایی که ده ها سال است، به خوش نامی و طبخ حرفه ای و عالی انواع غذای اصیل ایران شهره است.
برای رفتن به بازار قدیم تهران که در منطقه ۱۲ شهرداری تهران واقع شده است، کار سختی در پیش ندارید. از مترو تهران استفاده کرده و از ایستگاه میدام امام خمینی یا ۱۵ خرداد، به سمت این بازار قدیمی حرکت کنید. بخشی های زیادی از اطراف بازار تهران، ورود وسایل نقلیه موتور ممنوع است و این فرصت خوبی برای پیاده روی سنگ فرش های جدید این منطقه است.
بازاری که در دوره صفویه احداث شد. دوره ای که دوره رونق هنر و توسعه مناطق تجاری و کسب و کار در ایران بود و این موضوع را در اصفهان و نقاشی های آن عصر می توان به خوبی مشاهده کرد. شاه عباس اول و دوم، برای توسعه هنر اصفهان، گام های زیادی بر داشتند و اگربه نصف جهان سفر کنید.، شاهکارهای هنر و معماری عصر صفوی، چشمان شما را به ظرافت های هنرمندان آن عصر، خیره می کند.
بازار تهران را هم اکنون بسیاری از پرتال های معروف گردشگری دنیا هم چون تریپ ادوایزر و لونلی پلنت، به عنوان یکی از ۱۰ مقصد گردشگری اول تهران معرفی می کنند. جایی که به بازار تهران (Grand Bazaar) معروف است و البته چنین نامی را در مترو تهران برای تبلیغ این مجموعه تاریخی-اقتصادی فعال کشور مشاهده نمی کنیم.
بازار تهران در سال ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. اکنون بیش از ۳۲ هزار اثر در سراسر کشور در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد که فعلا ۲۱ اثر، به ثبت جهانی رسیده است و امیدواریم تا نیم قرن آینده، این تعداد به ۱۰۰ اثر افزایش یابد.
قرار گیری آثار ایران در فهرست جهانی، فواید اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و گردشگری بسیاری برای کشور دارد که امیدواریم سازمان میراث فرهنگی و کمیسیون ملی یونسکو در ایران برای جهانی شدن این ظرفیت های بی نظیر، گام های موثر تری را بر دارند.
گشتی در بازار تهران
بازار تهران با سابقه بیش از دو سده خود، یکی از بزرگ ترین بازار های ایران است. البته قدمت و زیبایی بازار تبریز و قزوین را ندارد، اما به هر حال، در نوع خود، بازاری جالب مخصوصا برای گردشگری پاییزی در منطقه جنوب تهران است.
بازار قدیمی تهران، از جنوب در میان خیابان مولوی، از شرق به چهار راه سیروس (مصطفی خمینی)، از شمال به خیابان پانزده خرداد و از غرب به خیابان خیام واقع شده است. در تقاطع این خیابان ها، میدان محمدیه و چهار راه مولوی قرار دارد. نقشه بازار را در تصویر بالا مشاهده می کنید.
نقاشی قدیمی از بازار قرن نوزدهمی تهران
بازار قرن نوزدهمی ایران، در سفرنامه های جهانگردان معاصر، بارها مورد اشاره قرار گرفته و گذرگاه صدها هزار گردشگر داخلی و خارجی بوده است. بازار تهران را باید یادگار ناصر الدین شاه قاجار دانست.
نقشه جامعی از بازار تهران ، سرا ها و خیابان های اطراف
کسی که به هنر و توسعه علاقه فراوانی داشت و تلاش کرد که تجربه شانزلیزه پاریس را در خیابان لاله زار تهران پیاده کند. ساخت این بازار بر اساس طرح توسعه دار الخلافه ناصری بود که ناصر الدین شاه، برای رونق بخشی به پایتخت، از آن بهره می جست.
ناصر الدین شاه در کنار بازار بزرگ مسقف تهران، به سبک و سیاق اپرا خانه های فرنگ که در فرانسه دیده بود، تکیه دولت را برای برپایی مراسم مذهبی و تعزیه می سازد و بزرگ ترین مسجد طهران آن روزگار را نیز که امروز به نام مسجد امام خمینی معروف است، در کنارش احداث می کند. همه این ها در نزدیکی کاخ سلطنتی سلطنت ۵۲ ساله ناصر الدین شاه است.
بنابراین در سفر به بازار قدیم تهران، می توانید از بناهای تاریخی و فرهنگی اطراف این عمارت نیز بازدید کنید. بسیاری از جهانگردان و دیپلمات های خارجی که در یک قرن اخیر از کشور بازدید کردند، بازار تهران را یکی از دیدنی ترین مکان ها در پایتخت برشمردند. جایی که گلوگاه تولیدات داخلی و واردات خارجی به پایتخت است.
طبق بررسی های تاریخ معاصر، از زمان عصر مشروطه تا انقراض قاجار، بازار تهران، اصلی ترین بازار ایران بود و نه فقط جنبه های اقتصادی، بلکه تاثیر سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بسیاری در تاریخ معاصر کشور ایفا کرد. بازاریان این منطقه اقتصادی، از با نفوذ های سیاسی و فرهنگی کشور بودند.
بازار تهران، بار ها در طول تاریخ معاصر ایران، محفل و مرکز هدایت جریان های سیاسی مخالف دولت های مختلف از زمان مشروطه تا پهلوی بود. برای همین، بازار تهران را باید یکی از نقطه های عطف تاریخ ایران دانست و از آن به عنوان سیاسی ترین بازار کشور نام برد.
حمل و نقل امروزی در اطراف بازار تهران
از سال ۱۳۵۴ که غلام رضا نیک پی شهردار تهران بود تا دوران غلام حسین کرباسچی، طرح توسعه و نظام بخشی به بازار تهران در دستور کار قرار گرفت که به واسطه وقف بودن برخی از بخش های بازار و ساختار معماری و قدیمی غیر حرفه ای آن، شماری از اقدامات توسعه ای و نظام بخشی، بی نتیجه ماند.
اکنون بازار تهران بافت فرسوده ای دارد. بافت کهنه بازار و راه های دسترسی محدود و باریک، مدیریت بحران این منطقه را با مشکل رو به رو خواهد کرد و این معضلی است که در بافت های فرسوده پیش روی مناطقی از جمله منطقه ۷ و ۱۲ و ۲۲ شهر تهران است.
آمار های آتش نشانی نشان می دهد که هر هفته، ۵ آتش سوری در منطقه بازار رخ می دهد و ساخت پایانه ها و انبارهای مدرن نیز نتوانسته به کاهش بروز حادثه کمک کند.
گذرگاه های اصلی مسقف و سرا ها
باید اذعان داشت که در واقع قدیمی ترین بخش های بازار تاریخی طهران قدیم، عبارت است از بازار لباف ها، کرجی دوزها، سراج ها و نعلچی ها که در زمان فتحعلی شاه قاجار چهار سوق بزرگ و کوچک هم به آن اضافه شد.
البته طبق اسناد تاریخی و تاریخ شفاهی بازار قدیمی تهران، این مجموعه کسب و کار فعال پایتخت، در عهد ناصری، راسته ها و تیمچه های بیش تری داشت و در آن عصر، بخش های اصلی بازار نیز شامل بازار کفاش ها، بازار فرش فروشان، بازار امیر، بازار ساعت فروش ها، بازار زرگر ها، بازار عباس آباد، بازار بین الحرمین، چهار سوق بزرگ و کوچک، بازار آهنگر ها، بازار مسگر ها، بازار پاچنار وبازار چهل تن (مربوط به دوره فتحعلی شاه قاجار) شد.
هر چند گسترش بافت شهر نشینی و خیابان کشی سریع تهران، معماری سنتی بازار را دچار آشفتگی کرده اما این قسمت ها نیز شامل سردر بازار در قسمت سبزه میدان، بازار امیر، چهار سوق بزرگ، تیمچه های حاجب الدوله، قیصریه و مهدیه و نیز بازار کفاشان، فرش فروشان، زرگرها، ساعت فروشان، بین الحرمین وامیر است .
سبزه میدان و نمای ورودی بازار در دوره قاجار
می شود ادعا کرد که بنای اولیه سبزه میدان مربوط به اوایل دوره صفوی است و دوران قاجار توسط حاجب الدوله تغییرات عمده ای در آن رخ داد به گونه ای که یکی از مراکز مهم اجرای مراسم مذهبی در تهران تبدیل شد. همچنین در ضلع جنوبی سبزه میدان می توان سر در زیبائی را دید که به راسته بازار راه دارد.
عزا داری ایام محرم در سبزه میدان تهران. سال ۱۳۳۰
به هر حال، گذرگاه های اصلی مسقف بازار تهران عبارتند از:
بازار بزرگ، بازار امیر، بازار عباس آباد، بازار کفاشها، حمام چال، مزینی، بازار زید، پاچنار، فراش باشی (نظام)، کبابیها، باقرپور، بازار نجارها، نوروز خان، بازار مسجد جامع، بازار بین الحرمین، چهار سوق، خیاط ها، احمدی (حاجی ابوالفضل)، غریبان، منوچهر خانی و چهار سوق.
بازار چهار سوق
جالب است که بدانید، بازار بزرگ قدیمی تهران، بیش از ۱۸۰ سرا دارد که نام آن ها به این شرح است:
نقشه محدوده بازار مسگر ها و بازار چهار سوق بزرگ در بازار تهران
انتظار این است که خرید همه جور خوردنی و نوشیدنی و پوشیدنی و ابزار و تجهیزات برقی و غیر برقی در این بازار قدیمی و بزرگ هزار توی هزار پهنا، ارزان تر از دیگر بخش های شهر باشد. در این بازار، آن چه بیش از همه نظر ها را به خود جلب می کند، عنصری به نام فراوانی است. در بازار تهران، از هر چیزی که شما فکر کنید، به مقدار زیاد موجود است.
از طلا و فلزات گران بها گرفته تا انواع پوشاک و خوردنی و نوشیدنی و هر چیز دیگر که فکرش را بکنید. این جا همه چیز زیاد است و عمده فروشی، بازار پر رونق یک صد ساله بازار تهران به شمار می رود.
بعید است شما به بازار تهران بروید و دست خالی باز گردید. چیز هایی خواهید دید که شاید در هر مغازه ای در سطح شهر دیده نشود. مخصوصا که در این دوره زمانه، برخی از چیز ها را فقط در یک خیابان و راسته و محل می توان بیش تر دید و اصطلاحا، هر خیابانی در تهران، بورس یک کسب و کار است. مثل انقلاب که بورس کتاب و لاله زار، بورس برقی جات است!
سوغات همه استان های کشور در بازار تهران قابل خریدن است. مخصوصا برای کسانی که عروسی در پیش دارند، پاتوق اول و شاید پاتوق آخر، همین بازار تهران باشد.
اگر به راسته چهار سوق بازار سر بزنید، سبزی های خشک شده و عرقیجات و برخی از سوغات شهر های ایران را به قیمتی پایین تر از مغازه های وسط و بالای شهر می توانید مشاهده کنید. مخصوصا کشمش و خشکبار مرغوب تبریز و دیگر مناطق کشور. از دیار کریمان (کرمان) گرفته تا دیار کرمانشاهان (کرمانشاه)، از کلمپه تا کلوچه و مسقطی و قطاب تاریخی ترین شهر تاریخ (یزد). همه و همه در راسته ها موجود است.
بسیاری بازار تهران را برای خرید پوشاک مناسب می دانند و هر از گاهی به این نقطه شهر برای خرید می آیند. البته این دسته افرادی هستند که شاید از پالادیوم گردی و کوروش گردی و گلستان و مهستان گردی شهرک غرب خسته شده اند و قصد فال و تماشا دارند! به هر حال، راسته جعفری بازار تهران، جایی است که هم چون کوچه برلن، برای خانم های قدیمی تهران، جای شناخته شده ای به شمار می رود.
از شال و دست کش و روسری گرفته تا لباس های روز و شب، همه و همه در تیمچه های این راسته در دسترس است. خیلی تعجب نکنید که بهای برخی اجناس مردانه و زنانه در این بازار، نصف یا یک سوم بهای اصلی آن در جاهای دیگر شهر باشد.
جنب و جوش در خیابان پانزده خرداد
دنیایی از طلا در این بازار دیده می شود و اجرت ساخت در این جا از همه جا کم تر است. این راسته، پاتوق تازه عروس ها و تازه داماد ها و خانواده هایشان است که البته تامین کننده نیاز برخی از طلا فروش های سطح تهران نیز به شمار می رود.
لوازم خانگی به خصوص برای تهیه جهیزیه عروس، در بازار تهران از قدیم، مرسوم بوده است. کوچه مروی در اطراف بازار تهران، محفلی برای خرید لوازم آرایشی و خوراکی بوده که از ان جا هم بازدید کنید.
همان طور که در ابتدای مطلب گفتیم، رستوران های اطراف بازار تهران، پاتوق های مهمی در روزگار نه چندان دور بود. قهوه خانه ها یا چای سرا ها و رستوران های بازار تهران، هنوز هم شلوغ و پر رونق است. قیمت غذا در این اغذیه فروشی ها، به مراتب کم تر از دیگر مناطق شهر است و از همه مهم تر در برخی جاها، کیفیت منحصر به فرد است.
معماری بازار تهران
کاشی کاری و گنبد های سقف بازار تهران
معماری بازار تهران به عصر صفوی و قاجار باز می گردد و البته در ۲۰ سال اخیر نیز شهرداری تهران برای زیبا سازی بازار و استحکام سازی بخش هایی از آن، اقدامات گسترده را در دستور کار قرار داده که اگر به بازار قدیمی تهران مراجعه کنید، این تغییرات را مشاهده خواهید کرد.
آن چه در این بازار مانند بازار های دیگر ایران به چشم می خورد، راهروهای پیچ در پیچ و طاق های ضربی و هواکش های سنتی بوده که یادآور بادگیر هایی است که در بازار یزد و کاشان مشاهده می کنیم. این تلاقی پیچیدگی ها و تلفیق سنت و مدرنیسم، از ابتدا در بازار تهران وجود نداشت و به مرور به آن اضافه شد.
همین مسقف شدن بازار تهران به واسطه گرما و سرمای آن روزگار، از جمله دلایل تغییر معماری بازار بود. اضافه شدن قهوه خانه ها، زور خانه ها و حمام و مسجد به اطراف بازار تهران نشان می دهد که تاریخ بازار تهران، تاریخ جالب و نکته های بسیاری برای محققان تاریخ و علوم اجتماعی و فرهنگی دارد.
بازار تهران، بورس کالاها و خدمات بسیاری بوده و است و همان طور که در بالا خواندید، از ده ها سرا و بازار تشکیل می شود.
زیبایی سقف بازار تهران
از معماری های جالب بازار قدیمی تهران می توان معماری سبزه میدان اشاره کرد که قدمتش به عصر صفوی باز می گردد. امیرکبیر، صدر اعظم ناصر الدین شاه برای تغییرات در این میدان تلاش کرد و تغییرات اساسی به آن داد. برگزاری مراسم مذهبی و سیاسی و تجمعات مهمی در این محل روی داده که نامی مهم در تاریخ معاصر کشور است.
طاق ها و گنبد های آجری بازار بزرگ تهران، برای عاشقان معماری و هنر معاصر، چه ایرانی وچه خارجی، شگفت انگیز است. این موضوع را در چهار سوق بزرگ بازار که در نزدیکی مسجد جامع قرار دارد می توان مشاهده کرد. هم چنین سرای امیر که با همیاری امیر کبیر در سال ۱۲۲۹ ساخته شد، معماری زیبایی دارد.
تیمچه حاجب الدوله
اگر به بازار تهران رفتید، گشتی در مسجد شاه یا مسجد جامع را فراموش نکنید که در زمان فتحعلی شاه ساخته شد و از آثار ملی کشور در سال ۱۳۶۳ است. البته در کنار این مسجد، تیمچه حاجب الدوله نیز قرار دارد که توسط فردی به نام حاج علی خان جاجب الدوله در عصر ناصری احداث شد. خود این تیمچه نیز در فهرست آثار ملی کشور در سال ۱۳۵۵ قرار گرفت.
بدون نظر