قصر: زندان مشهوری که باغ موزه تهرانی ها شد

گزارش روزیاتو از باغ موزه قصر پایتخت

سرویس  موزه گردی روزیاتو هم چون روال ماه ها پیش، امروز به ایستگاه دیگری رسیده است. جایی که روزگاری نه چندان دور، ندامتگاه قصر تهران بود و امروز، جایی که پاتوق فرهنگی و هنری تهرانی های شرق پایتخت شده و تفرجگاه زیبا و پر برنامه که می تواند آخر هفته های پاییزی را در آن سپری کرد.

گردشگری در زندان،  یادآور بخشی از تاریخ معاصر تهران بوده و به قولی هم فال است و هم تماشا.

باغ موزه قصر تهران در روزگار فتحعلی شاه قاجار، کاخی زیبا بود اما در عهد ناصر الدین شاه، باغ گلستان، نگین کاخ های ایران، مورد استقبال شاه قرار گرفت و این این کاخ اعتبار قبلی خود را از دست داد. برای آشنایی با یکی دیگر از ظرفیت های گردشگری شهری پایتخت ۲۳۰ ساله ایران شما را به دیدن این باغ موزه دعوت می کنیم .

باغ موزه قصر کجاست؟

این نام هم چون خیلی از نام های مربوط به ظرفیت های گردشگری و تاریخی پایتخت، ممکن است برای هموطنان تهرانی ناشناخته باشد. همان طور که خیلی ها خبر ندارند که موزه هنرهای معاصر تهران در فهرست ۱۰ موزه برتر هنرهای معاصر جهان قرار دارد یا موزه جواهرات سلطنتی ایران، در فهرست برترین گنجینه های با ارزش جواهرات جهان است، خبری از این ظرفیت جالب گردشگری هم ندارند.

باغ موزه قصر تهران نیز به واسطه پتانسیل هایی که دارد، یکی از آن جاهایی است که پیشنهاد می کنیم هموطنان تهرانی و غیر تهرانی که به این کلانشهر سفر می کنند،‌در فهرست بازدید های خود قرار دهند. به هر حال،‌ تهران، فقط کاخ نیاوران و سعد آباد و جزیره خلیج فارس و بام تهران و فلان پاساژ و رستوران ها و بازار تهران نیست. آبشار ها و غار ها و بسیار جاهای فرهنگی و هنری و طبیعی وجود دارد که ارزش حداقل یک بار دیدن را دارد و نباید فراموش کنیم.

باغ موزه قصر در محل فعلی زندان قصر ساخته شده است. از زمانی که قصد بر این شد تا این زندان معروف،‌ تغییر کاربری پیدا کند، دیوارهای بلندش فرو ریخت و تبدیل به یک مرکز فرهنگی و هنری و گردشگری گردید. این مکان، یک قرن پیش، بیش از ۲۴ هکتار بود و مجموعه زیبایی را تشکیل می داد که در راس آن، کاخ فتحعلی شاه خودنمایی می کرد.

حضور رضا قلدر در پایتخت سبب شد که او یک زندان رسمی داشته باشد و به نیکولا مارکوف،‌ معمار مشهور روس که به ایران آمده بود دستور طراحی این زندان را داد. زندان مارکوف دارای بیش از یک صد و نود اتاق و گنجایش هفتصد زندانی بود که ۹۶ اتاق آن به صورت ۵ نفری و بقیه انفرادی بود.

در این زندان، مریض خانه ای هم تعبیه شده بود که شش اتاق و شش تخت داشت. تاریخچه این زندان، به سال ۱۳۰۸ هجری شمسی بر می  گردد. نخستین مهمانان  این زندان، تیمسار درگاهی (رییس وقت شهربانی)، عبدالحسین تیمور تاش، نصرت الدوله و سردار اسعد بختیاری بود. بزرگ علوی در کتاب ۵۳ نفر، شرح حال خود را در زمانی که در این زندان بود تشریح کرد.

زندان قصر به صورت دایره ای طراحی شده بود به طوری که به دلیل این فضای خالی و بالکن هایی که با حفاظ های نرده ای پوشیده شده است، در تابستان به شدت گرم و در زمستان به شدت سرد می شدند و در واقعی معماری زندان خود عاملی برای فشار افزون به مهمانانش می گشت.

موردی که در طراحی موزه عبرت ایران (مکان سابق کمیته مشترک ضد خرابکاری ساواک در رژیم پهلوی) نیز مشاهده می شود و فرم طراحی آن جا نیز،‌ دایره ای شکل است.

از زمان تاسیس زندان قصر تا انقلاب اسلامی در بهمن ۵۷، انعکاس دهنده تجدد در عصر پهلوی به شمار می رود. زندان قصر را باید مشهورترین زندان سیاسی کشور دانست که که در چند سال اخیر به همت شهرداری تهران، رنگ زندانی و قضایی و سیاسی از آن زدوده شد و به تفرجگاه تهرانی ها تغییر کاربری پیدا کرد.

هم چون موزه عبرت، که در آن شیوه نگهداری و شکنجه زندانیان سیاسی رژیم پهلوی در معرض دید بازدید کنندگان قرار گرفته است، در باغ موزه قصر نیز، گردشگران می توانند از محل های نگهداری زندانیان سیاسی که حتی دیوارهایش همگی با مهر سکوت،‌ عمق فاجعه را به تصویر کشیده و بیننده را تحت تاثیر قرار می دهد، دیدن کنند.

در این باغ موزه، باغ ایرانی را مشاهده می کنیم که با بهره گیری از تنوع گیاهی،‌ فضای دلنشینی از یک موزه رو باز را در ذهن تداعی می کند.

بخش های باغ موزه قصر

یکی از بخش های این باغ موزه، موزه تاریخ انقلاب اسلامی  ایران بوده که تصاویر از مبارزات مردم در دوران ستم شاهی پهلوی قابل مشاهده است. بخشی به موزه زندان مرتبط است که در آن، بازسازی عینی فضای زندان از اتفاقاتی که در آن دوران به وقوع پیوسته به نمایش در آمده است و هم فضایی برای لوکیشن فیلمبرداری مجموعه های سینمایی مرتبط با تاریخ معاصر ایران.

زورخانه قصر، باغ های ایرانی، کتابخانه و گالری های مختلف در کنار فضای نمایشگاه،‌از جمله ظرفیت های فرهنگی و هنری تعبیه شده برای این مرکز تفریحی شرق تهران است. هر روزه،‌ نمایشگاه صنایع دستی و سوغات و عرضه محصولات فرهنگی در این مجموعه بر پا می شود.

در باغ موزه قصر، ساختمان بند جوانان حفظ شده است و هم چنین، برج دیده بانی و منبع آب در شمال شرقی زندان هم چنان به چشم می خورد.

در این باغ موزه، شما می توانید به گالری تصاویر و اسناد مربوط به مرمت و بازسازی موزه به عنوان یکی از دستاوردهای شهرداری تهران برای بهره برداری محققان و دانشجویان تاریخ معاصر اشاره داشت.

به هر حال، درباره باغ موزه قصر می بایست به چند تاریخ رجوع کرد:

۱- تاریخچه قصر قاجار که در نزدیگی جایی که تا همین الان هم به چهار راه قصر تهران نام می برند، مرتبط است. چهار راه قصر یا ایستگاه قصر، نام محلی بود که قصر قاجار در آن جا بنا شد. محل تلاقی جاده قدیم شمیران (خیابان دکتر شریعتی) با خیابان عباس آباد (خیابان شهید بهشتی)، چهار راه قصر نامیده می شود.

رضاخان آن جا را تخریب و بنای زندان قصر را فراهم کرد. روزگاری نه چندان دور، آن جا تپه ای بود و بر بالای این تپه، آن کاخ قرار داشت. این بنا همان طور که در نقاشی زیر هم مشاهده می کنید، پنجره زیادی نداشت و بیش از آن که به کاخ شبیه باشد، شبیه یک قلعه نظامی بود.

ناصر نجمی در کتاب دارالخلافه تهران تزئین داخلی اتاق‌ها را نظیر اغلب ساختمان‌های مجلل ایرانی دانسته و نوشته‌است که این تزئینات عبارت بودند از: آینه کاری، گچکاری، اکلیل کاری، نقاشی‌های عجیب و ساده و بی پیرایه‌ای از صحنه‌های حماسی ایران که با تصاویری از زندگی چنگیزخان و تیمورلنگ به هم آمیخته بود.

ژوبر فرستاده ناپلئون به دربار فتحعلی شاه به سال ۱۲۲۱ قمری نیز از این نقاشی‌ها در کتاب مسافرت به ایران و ارمنستان، یاد کرده‌است.

۲- تاریخچه زندان مارکوف بخشی دیگراز تاریخ این باغ موزه به شمار می رود.

نخستین زندان تهران قدیم، در زمان ریاست سوئدیی ها بر شهربانی (بلدیه) در ساختمان اداره کل تشکیلات نظمیه در جنوب غربی میدان توپخانه قرار داشت. این زندان کوچک مرکب از سه اتاق معروف به حبس نمره یک و چندین اتاق و زیرزمین برای زندانیان عمومی بود. در واقع در کل دوران قاجاریه، زندان در دارالخلافه منحصر به این مکان بود و محل دیگری به نام زندان وجود نداشت.

با کودتای ۱۲۹۹ هجری قمری و روی کار آمدن رضا میرپنج، سقف ساختمان نظمیه با توپ ویران شد و زندانیانی که در ساختمان بلدیه محصور بودند، همگی آزاد شدند و عملا زندان از بین رفت اما با در دست گرفتن حکومت توسط رضاخان و ایجاد رعب و وحشت در ایران، سرتیپ درگاهی، رئیس نظمیه آن ایام به دلیل وجود معارضان زیاد، تقاضای یک محل وسیع برای به بند کشیدن مخالفان کرد.

همان طور که گفتیم، مارکوف روسی (معمار و دوست رضاخان) مامور بررسی و انتخاب مکان مناسب برای احداث نخستین زندان به شیوه متمرکز شد. او قصر وسیع قاجار را که حدفاصل سه راه زندان، پل سیدخندان، خیابان شریعتی و خیابان پلیس بود برای ساخت زندان انتخاب کرد.

چراکه این قصر وسیع قدیمی سال‌ها متروکه بود، با انتخاب این مکان، بودجه لازم به سرعت تامین شد و سرانجام زندان قصر در تاریخ ۱۱ آذر ۱۳۰۸ خورشیدی توسط رضاخان به همراه سرتیپ درگاهی بازگشایی شد.

بخش های باغ موزه قصر

یکی از بخش های موزه،‌ موزه مارکوف است که در آن جا مرکز اسناد قرار دارد و گالری تصاویر در دسترس است و درتصویر زیر مشاهده می کنید.

موزه سیاسی که در فضای ۵ هزار متر مربعی، بخشی از واقعیت های تاریخ معاصر تهران و ایران را باز گو می کند.

باغ ایرانی از جمله بخش های جالب این موزه بوده که به واسطه آن که بر اساس تصاویر  و مستندات ساخته شده است،‌ روایت معماری منظر آن دوران است. گردش در این فضای ۵ هزار متر مریعی زیبا را به علاقمندان توصیه می کنیم.

برج های دیده بانی همان طور که در تصویر زیر مشاهده می کنید، یادگاری از دوران این زندان پر فراز و نشیب است. در برج جنوق شرقی محوطه، تلسکوپی قرار دارد که از آن برای رصد نجومی و شهر می توان بهره برد.

اگر به باغ موزه قصر  رفتید، کافه گالری مارکوف را که تا ۱۱ شب پذیرای  بازدید کننده گان است، از دست ندهید!

گشتی دیجیتالی در باغ موزه قصر

سایت باغ موزه قصر در این آدرس در دسترس است. درگاه به دو زبان فارسی و انگلیسی طراحی شده و تلاش شده تا آخرین اطلاعات از برنامه ها و رویدادهایی که به طور هفتگی و ماهانه در آن جا برگزار می شود، ارائه شود.

همان طور که در تصویر بالا مشاهده می کنید، ۸ بخش: درباره موزه، بخش های باغ موزه. جشن رمضان، طهران در قصر، جشنواره آزادگان، اخبار و ارتباط با ما ارائه شده است.

اگر به بخش طهران در قصر مراجعه کنید، ویژه برنامه هایی که در یک سال اخیر در این قسمت برگزار شده را مشاهده می کنید. برای آگاهی از چند و چون برنامه هایی که در این باغ موزه بزرگ تهران در جریان است، به بخش خبری پرتال در این لینک مراجعه کنید.

برگزاری نمایشگاه های مختلف و هم چنین جشنواره های فرهنگی و هنری، از جمله برنامه هایی است که در این باغ موزه در طول ماه برگزار می شود.

پرتال این مجموعه، اطلاع رسانی خوبی دارد و بیننده را سرگرم می کند. از بخش های متنوع دیگر این درگاه گردشگری رسمی کشور می توان به موارد زیر اشاره کرد:

دانلود داستان های صوتی از قصر که شنیدنی خواهد بود.

گنجینه های تصویری که تلاش دارد تا بخشی از تاریخ معاصر را در همان طور که در تصاویر این گفتار مشاهده می کنید،‌ در اختیار کاربران قرار دهد.

بخش خاطرات زندانیان سیاسی قصر که از نواب صفوی تا آیت الله طالقانی را در بر می گیرد و نگاهی دارد به آن چه در قصر اتفاق افتاد و روایتی مستند از آن چه باید بشنویم و ببینیم.

بخش گردشگری مجازی قصر که شما را با قابلیت های واقعیت افزوده به گردش مجازی رایگان و جالب در این باغ موزه زیبا می برد.

دانلود کتاب قصر که برای مطالعه این زندان، ارزشمند است.

اگر دوست دارید اتفاقاتی که تا کنون در این باغ موزه رخ داده را به صورت ویدئویی مشاهده کنید، توصیه می کنیم به بزرگ ترین پرتال به اشتراک گذاری فایل های ویدئویی فارسی در فضای مجازی یعنی سامانه آپارات مراجعه کنید. این باغ موزه در کانال آپارت در این لینک در دسترس خواهد بود.

در طراحی و راه اندازی این باغ موزه، مجموعه هایی فعال بودند که از آن جمله می توان به موزه دفاع مقدس، برج میلاد تهران، ویزیت تهران، شرکت توسعه فضاهای فرهنگی و معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران اشاره کرد.

اگر گشتی در روزنامه های آن دوران هم بزنیم، زندان قصر همواره سوژه رسانه بوده است.

چگونه به باغ موزه قصر برویم؟

باغ موزه قصر در جایی قرار دارد که شاید برای برخی از شهروندان، تا کنون فرصت گذر از آن منطقه فراهم نشده است. اما خیلی نگران نباشید. اتوبان های تهران و حتی مترو شهری، کار را برای گردشگری شهری ما آسان کرده است. برای رفتن به باغ موزه قصر، از مسیر های زیر استفاده کنید:

مسیر با اتومبیل شخصی به صورت زیر است:

• اتوبان شهید صیاد شیرازی – خروجی پلیس شریعتی – میدان پلیس – باغ موزه قصر
• انتهای خیابان شهید مطهری – بعد از تقاطع دکتر شریعتی –  میدان پلیس – باغ موزه قصر

مسیر دسترسی با مترو به صورت زیر خواهد بود:

از هر جای تهران هستید خود را به ایستگاه مترو شهید مفتح برسانید که در انتهای خیابان شهید مطهری (تخت طاووس قبلی) قرار دارد و بعد از تقاطع شریعتی، کمی با پیاده روی چند دقیقه ای، باغ موزه قصر، خود نمایی می کند.

مسیر دسترسی حمل و نقل عمومی به صورت زیر خواهد بود که از ۵ نقطه شهر می توان به این منطقه رسید:

• پایانه امام خمینی (ره) – اتوبوس های میدان معلم – ایستگاه روبروی باغ موزه قصر
• پایانه میدان رسالت – اتوبوس های پیچ شمیران – ایستگاه میدان پلیس – باغ موزه قصر
• پایانه میدان امام حسین (ع) – اتوبوس های شهید بهشتی – ایستگاه تقاطع پلیس شریعتی – خیابان پلیس – باغ موزه قصر
• پایانه اتوبوس پیچ شمیران – اتوبوس های رسالت – ایستگاه تقاطع پلیس شریعتی – خیابان پلیس – باغ موزه قصر
• پایانه شهید بهشتی – اتوبوس های میدان امام حسین (ع) – ایستگاه انتهای خیابان مطهری تقاطع شریعتی – باغ موزه قصر

جای چه چیز هایی در باغ موزه قصر  خالی است؟

رسم سرویس موزه گردی روزیاتو در معرفی ظرفیت های گردشگری تاریخی و فرهنگی تهران و سایر استان ها،‌ معرفی ظرفیت هایی برای رونق گردشگری و جذب بازدید کننده است که برای باغ موزه قصر تهران نیز، موارد زیر پیشنهاد می شود که می تواند در کلیه پرتال های رسمی گردشگری ایران رخ دهد.

به هر حال، گردشگری،‌ صنعتی میان رشته ای بوده و برای موفقیت و رونق آن،‌ باید از همه عصر ها برای توان افزایی موثر بهره جست.

باغ موزه قصر، جایی است که می تواند میلیون ها مخاطب تهرانی را به سمت خود بکشاند. اطلاع رسانی در شبکه های اجتماعی عکس محور مانند اینستاگرام پیشنهاد می شود. خیلی از کاربران ایرانی و تهرانی این شبکه، از برنامه ها و ظرفیت های فرهنگی و هنری مجموعه آشنا نیستند که می توان از این طریق، اطلاع رسانی کرد.

در عصر گوشی های هوشند و اپلیکیشن ها، انتظار می رود که همه سایت های موزه ای و گالری کشور، دارای اپ مخصوص به خود را طراحی و در اختیار مخاطبان قرار دهند با ارتباط لحظه ای و اطلاع رسانی به کاربران در دستور کار مدیران این مجموعه ها قرار بگیرد.

از طریق دنیای اپ ها، می توان به کارآفرینی استارت آپ ها برای موزه ها و صنعت گردشگری اشاره کرد که نباید دست کم بگیریم.

برگزاری مراسم افطاری رییس جمهور روحانی با ایتام در جشن رمضان امسال در باغ موزه قصر نشان داد که می توان این مجموعه را به پاتوق فعالان فرهنگی، سیاسی و هنری و اجتماعی پایتخت تبدیل کرد و از این فضا برای نشر ارزش های مختلف استفاده برد.

بخش انگلیسی سایت فقط به توضیحات محدودی اشاره کرده و قطعا، در ۳ پارگراف نمی شود ظرفیت های مختلف این مجموعه بزرگ گردشگری و تاریخی تهران را بر شمرد. با توجه به این که در طول چند سال اخیر، صدها گردشگر از کشورهای مختلف جهان از این مجموعه بازدید کرده اند، انتظار می رود که اطلاع رسانی مجازی غیر فارسی زبان در این پرتال و دیگر پرتال های رسمی گردشگری ایران در دستور کار قرار بگیرد.

موضوعی که هم درباره این پرتال و سایر درگاه های گردشگری مجازی ایران باید مورد توجه قرار بگیرد،‌ مساله معرفی سایت در موتور های جست و جو هم چنین اطلاع رسانی ویدئویی در پرتالهای به اشتراک گذاری این گونه فایل ها است.

در نهایت توصیه سرویس موزه گردی روزیاتو به خواننده گان محترم،‌ اختصاص یک آخر هفته پاییزی به گردش در زندانی است که باغ موزه جذاب شد.

با موزه گردی در سرویس گردشگری روزیاتو به دنیای تماشاگه های راز بروید.

[منابع:‌سایت موزه قصر،‌سایت شهرداری تهران،‌ خبرگزاری ایسنا، خبرگزاری ایرنا، سایت گاردین ]