مکانیسم ماشه در پیمان برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت چیست؟

علی زمانی چهارشنبه، ۲۹ مرداد ۱۳۹۹

مکانیسم ماشه در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد به کلید واژه ای مهم در عرصه دیپلماسی و ادبیات گفتاری و نوشتاری سیاستمداران و رسانه ها در روزهای اخیر تبدیل شده است.

شمارش معکوس برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در ۱۳ آبان ۱۳۹۹ آغاز شده است و ترامپ، در برابر حریفی منتقد به نام جو بایدن، از همه توان خود برای تصاحب کلید کاخ سفید برای دومین بار استفاده می کند. ترامپ در آخرین هفته های دوره کنونی ریاست جمهوری خود که با افتضاح کرونا در آمریکا، کشته شدن ۲۰۰ هزار آمریکایی در چند ماه اخیر و تظاهرات جنبش جورج فلوید و زندگی سیاهان مهم است مصادف شده، تلاش دارد تا از همه برگ های برنده خود برای پیروزی بر رقیب کهنسال دوکراتش استفاده کند. از تسهیل برقراری رابطه امارات با صهیونیست ها تا مقابله با ایران.

اما همراهی یک کشور به نام دومینیکن و رد قطعنامه آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران که برخی رسانه های آمریکایی آن را شوک و شکستی برای دولت ترامپ در روزهای پایانی سکانداری در کاخ سفید در عرصه بین المللی خطاب کردند، سبب شده تا دولت فعلی جمهوری خواه ها، تلاش کند تا مکانیسم ماشه یا اسنپ بک را فعال کند.

دونالد ترامپ، چند سال پیش رسما با افتخار از پیمان ایران با گروه ۵ +۱ موسوم به برجام خارج شد. آمریکا اکنون عضو برجام نیست اما همچنان تلاش دارد تا با ایران، به توافقی بهتر از برجام دست یابد. آرزویی که پس از گذشت حدود ۴ سال از ریاست جمهوری ترامپ، بی نتیجه مانده و او نیز اقرار کرده که ایران، منتظر کلید دار بعدی کاخ سفید است.

به هر حال، این کشور غیر عضو برجام، سعی می کند با فعال سازی مکانیسم ماشه، فشار بیشتری به ایران وارد کند. ایران در سال ۲۰۲۰ میلادی، با شدید ترین تحریم ها روبرو شده و بخش قابل توجهی از اقتصاد کشور تحت تاثیر کاهش درآمد ارزی کشور و عدم مبادله بانکی و مالی دنیا با ایران قرار گرفته است. اما مکانیسم ماشه، در بند ۱۱ و ۱۲ توافق هسته ای اشاره شده است.

اصطلاح snap back یا مکانیسم ماشه، یعنی بازگشت فوری به دوران قبل از معاهده برجام و اعمال تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران. در قطعنامه ۲۲۳۱ آمده که اگر یکی از اعضا امضا کننده توافق برجام که متشکل از کشورهای اروپایی و چین و روسیه و آمریکا است. در اعمال و انجام تعهدات، شکایتی داشته باشد، بایستی در کمیسیون مشترک برجام رسیدگی شود. اگر توافق نکنند، پرونده به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع می شود.

اگر در شورای امنیت سازمان ملل، بر سر ادامه تعلیق تحریم های ایران، رای گیری شود، در صورتی که یکی از اعضا دائم شورای امنیت، آن را وتو کند، در آن زمان به صورت خودکار وبدون نیاز به رای گیری، دوباره تمامی قطعنامه های قبلی شورای امنیت،باز میگردد. مهم ترین قطعنامه، قطعنامه ۱۹۲۹ بود. در این حال، شاهد مرگ برجام هستیم و تحریم های چند جانبه باز میگردد.

آمریکا در عصر ترامپیسم، یک جانبه از برجام خارج شد و تحریم های اولیه و ثانویه را بازگرداند. با خروج آمریکا از برجام، رسما هم قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل و توافق هسته ای را نقض کرده است و هر اقدامی در این راستا، غیر قانونی و با عدم اجماع دیگر اعضا برجام همراه می شود که نمونه اش در رد قطعنامه پیشنهادی آمریکا درباره تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در آخرین روزهای مرداد ۹۹ توسط ۱۰ کشور از جمله کشورهای عضو برجام بود.

آمریکا می تواند درخواست فعال سازی مکانیسم ماشه را بکند؟ چون مسیر ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت، از کمیسیون مشترک تعریف شده در معاهده برجام باید عبور کند و آمریکا هم دیگر عضو برجام نیست، پس دولت ترامپ، از نظر حقوق بین المللی، قادر به انجام اقدامی نیست.

اگر قصد دور زدن معاهده را داشته باشد و به جای اینکه از سند برجام به سند قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل متحد برسد، از سند ۲۲۳۱ به برجام برسد، باز هم قادر به انجام اقدامی حقوقی نیست. چون خمیر مایه حقوقی قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل، برجام است و ترامپ رسما از برجام خارج شده است.

۲ بار در شورای امنیت رای گیری شده است. یک بار در تیر ماه ۹۹ و در جریان بررسی تمدید تسلیحاتی ایران و یک بار هم در هفته سوم مرداد ۹۹. هر ۲ بار اثبات کرد که اعضا دائم و غیر دائم شورای امنیت، اعمال مجدد تحریم های ایران، به معنی پایان کامل برجام است و عواقب و تبعات ناشی از آن، نظام بین المللی را تحت تاثیر قرار می دهد. لذا باید منتظر اقدامات متقابل نظامی و غیر نظامی ایران در این حوزه باشند.

در روزهای پایانی حکومت جنجالی ترامپ در کاخ سفید، مکانیسم ماشه با عدم همراهی دو ابر قدرت روسیه و چین و مقابله رسمی آن ها در حوزه اقتصادی و نظامی، عملا به یک بحث سیاسی و رسانه ای تبدیل شده که ما به ازای واقعی پیدا نمی‌کند.تحلیل نشریه معتبر فارین پالیسی را درباره مکانیسم ماشه و کارایی آن در این لینک بخوانید.

به هر حال، فعال شدن مکانیسم ماشه، مشروعیت شورای امنیت سازمان ملل متحد را خدشه دار می کند و می‌تواند در روزگار برقراری ارتباط امارات با اسرائیل و اوضاع کرونای جهان در نیمه دوم سال ۲۰۲۰ میلادی، وضعیت خاورمیانه را متشنج کند. مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز اواسط آگوست امسال گفته بود که دولت ترامپ، حق استفاده از مکانیسم ماشه علیه ایران را ندارد.

باید ببینیم که شو تبلیغاتی ترامپ تا ۱۳ آبان، به کجا می رسد. فعلا دلار نیما به مرز ۲۰ هزار تومان نزدیک شده است. هر چه به نوامبر نزدیک شوید، بازارهای مالی جهان، گادر احتیاطی را اتخاذ خواهند کرد.